17شده است. در حجّ انفسى احرام، تلبيه، طواف، نماز طواف، سعى، عرفات، منا، رمى و ذبح معناى ديگرى دارد و صورتى واقعى پيدا مى‌كند و گرنه در حدّ ظاهر و سير آفاق و انجام اعمال بى محتوا باقى خواهد ماند.
كعبۀ معنوى و بيت‌اللّٰه حقيقى، مقام قلب است. مقام قلب دو مقام است؛ يا مقام قلب انسان كبير، كه همان بيت معمور يا لوح محفوظ مى‌باشد و يا مقام قلب انسان صغير است كه از آن به مقام نفس يا مقام فؤاد تعبير مى‌شود. بنابراين، مقصدِ حج انفسى، يا اتصال به حقيقت انسان كامل است يا اتحاد با حقيقت انسان صغير، كه در هردو صورت، حاجى گامى در جهت نيل به حج حقيقى برداشته است.
در حديثى، دربارۀ كعبه آمده است:
«إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ مَدَتْ عَلَى الْمٰاءِ وَ ظَهَرَتْ عَلَى وَجْهِهِ كٰانَتِ الْكَعْبَة قَبْلَ الْأَرْضِ وَ مٰا عَلَيْهٰا مِنَ الْبُيُوتِ» . 1و در حديث ديگرى آمده است:
«الْكَعْبَةُ أَوَّلُ بَيْتٍ ظَهَرَتْ عَلَى وَجْهِ السَّمٰاءِ عِنْدَ خَلْقِ السَّمٰاءِ، خَلَقَهُ اللّٰهُ قَبْلَ اْلأَرْضِ بِأَلْفَي عٰامٍ وَ كٰانَ زُبْدَةً بَيْضٰاءَ عَلَى وَجْهِ الْمٰاءِ فَدَمِيَتِ اْلأَرْضُ تَحْتَهُ» . 2اين دو حديث ياد آور يكى از آيات قرآن كريم است؛ إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكاً وَهُدىً لِلْعَالَمِينَ. 3
تطبيق حجّ انفسى مربوط به انسان كبير بر حديث: مراد از كعبه نفس كلّى انسان كبير است كه همان بيت‌اللّٰه الأعظم مى‌باشد، ظهور آن بر ماء، اشاره به عوالم روحانى دارد كه از قلب انسان كبير نشأت گرفته است. يكى از قواعد عرفانى مى‌گويد: هرگاه وجودى فوق وجود ديگر بود، وجود بالا بر وجود پايين تسلّط و احاطه دارد. قرآن مى‌فرمايد:
هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ. 4
معناى آيه اين است كه: عرش، قبل از خلقت آسمان‌ها و زمين مادى، وجود داشته است.
البته مراد از عرش دو چيز مى‌تواند باشد؛ يا مراد عرش معنوى است كه همان عقل اول است، در اين صورت، ماء همان آب ظاهرى است. وجه ديگر اين‌كه منظور از عرش علم مطلق الهى است كه فوق علوم جزئى است. بر اين اساس، «بكّه» اشاره به نفس مكى انسان كبير دارد و