26حاجى سبزوارى در تشريح اين نظريه، مى‌گويد: مقصود آن است كه مصالح نهفته در افعال شرعى، بعضى واضح و آشكار، بعضى مخفى و بعضى ديگر مخفى‌تر است كه اكثر عقول را بدان راهى نيست، وگرنه اوامر و نواهىِ خداوندِ حكيم، داراى حكمت و مصلحت است. مقصود آن است كه انسان از انجام اين‌گونه اعمال، قصد قربت و اخلاص دارد و بس و عمل را جز براى او انجام نمى‌دهد و در برابر آن، از خدا جز خود خدا طلب نمى‌كند و تقرّب به او انگيزۀ فعل اوست و نه چيز ديگر. ¹اسرار قربانى

گر بر سر كوى عشق ما كشته شوى شكرانه بده كه خونبهاى تو منم

قربانى در حج، در حقيقت ذبح حيوانيت خويش است، تا كمال انسانيت مشاهده شود. گاو و شتر و گوسفند در واقع شهوات ما هستند و كشتن آنها به منزلۀ تحريص نفس به علم و عمل است كه بايد قبل از ضعف قواى جسمانى و قوى بودن قوا انجام داد؛ چرا كه اگر انسان در اين زمينه كوتاهى كند تا قوايش تحليل رود، مبارزۀ او با شهوات مثل كشتن حيوان ناقص در موسم حج است و قربانى ناقص شايستۀ هديه كردن نيست. چه اينكه، جز عمل خالص از آدمى به خدا نمى‌رسد. در قرآن كريم مى‌فرمايد: لَنْ يَنٰالَ اللّٰهَ لُحُومُهٰا وَ لاٰ دِمٰاؤُهٰا وَ لٰكِنْ يَنٰالُهُ التَّقْوىٰ مِنْكُمْ. . . . ²و ذبح هدىٍ ذبحُ حيوانيّتك

لم يحرِ للاهداء هَدىٌ ناقصٌ و لن ينال اللّٰه الّا الخالص

اسرار بازگشت به مكّه

زائر خانۀ خدا، پس از اعمال منا و بيتوته در آن سرزمين، به مكه باز مى‌گردد تا طواف زيارت و نماز طواف و سعى و طواف نساء و نماز طواف به‌جا آورد. اين بازگشت مى‌تواند اسرار گوناگونى داشته باشد:

اول آنكه، مثل اعمال و عباداتى كه انسان تكرار مى‌كند تا در پرتو تكرار، براى او ملكه شود، تكرار اين اعمال و مناسك نيز موجب مى‌شود كه در نفس او رسوخ نمايد، بلكه صاحب ملكه، خود فرشته‌اى از فرشتگان الهى مى‌شود. خداوند دو دسته فرشته دارد: يك دسته فرشتگان خارجى و دستۀ ديگر فرشتگان داخلى، كه متصل به روح آدمى هستند و به وسيلۀ قوى و طبايع، فعلى انجام مى‌گيرد؛ همانطور كه فرشتگان لطف و رحمت تحت اسماء جماليۀ حقّ‌اند و فرشتگان قهر و غضب، تحت اسماء جلاليۀ او، آدمى نيز تحت امر الهى انجام وظيفه مى‌كند.

ذا العود و التكرار مثل الآخر

دوم آنكه، اگر اعمال او در مرتبۀ اول، مورد پذيرش درگاه حق واقع نشده، بار ديگر انجام دهد، به اميد آنكه مقبول افتد.

و إنّه لولا قبولٌ فافعل في المرّة الأولى عسى الثاني قَبَل

سوم آنكه، اگر در مرتبۀ اول از اسرار باطن اعمال و مناسك حج آگاه نشده، چه بسا با تكرار از آنها اطلاع پيدا كند.

و إنّه لولا عُثُور السرّ في مرّة أولى كرّة أخرى يَفي