22اسرار تقصير
همانگونه كه انسان با تكبيرة الاحرام براى نماز مُحرم شده و آن را آغاز مى‌كند و با سلام مُحلّ مى‌گردد و نماز پايان مى‌يابد، زائر خانۀ خدا نيز با تلبيه محرم شده و حج يا عمره‌اش آغاز مى‌شود، با تقصير نيز محلّ شده و اعمالش به پايان مى‌رسد و سرّ اينكه با تقصير از احرام خارج مى‌شود، آن است كه با اعمال و مناسك و نيات و اسرار و معارف حج، بهيميّت و سُبعيّت از وجودش رخت بر مى‌بندد و چون مو و ناخن و چنگال و نيش و امثال آن، كه از خصوصيات حيوانات است، با تقصير، از حيوانيت فاصله مى‌گيرد و وجود ظلمانى‌اش نورانى مى‌شود:
كما الصلاة عقدها التكبير
اسرار وقوف به عرفه
زائر خانۀ خدا بايد از وقوف در عرفه و مشعر و مشاهدۀ ازدحام جمعيت و اقوام و ملل مختلف؛ از عرب و عجم، از گريه و ناله و استغاثه و تضرّع آنها به درگاه حق تعالى، از پيروى هر قومى از پيشواى خود، از سرهاى برهنه و بدن‌هاى كفن‌پوش، به ياد مواقف حشر و آخرت باشد. از اسرار اجتماعِ همه در اين سرزمين، آن است كه عموم مردم و
همانطور كه در سير نزول، اولياى الهى واسطۀ فيض‌اند، در قوس صعود نيز اينان واسطۀ ترقّى و كمال انسان‌اند.
گنه‌كاران، با اولياى الهى ارتباط پيدا كنند و به بركت حضور آنان، مشمول رحمت الهى قرار گيرند. همانطور كه در سير نزول، اولياى الهى واسطۀ فيض‌اند، در قوس صعود نيز اينان واسطۀ ترقّى و كمال انسان‌اند. همانطور كه در درگاه سلاطين حجازى، نگهبانانى هستند كه مراجعه