19حِجر اسماعيل جزو خانه است و لذا در طواف قرار مى‌گيرد. اضافه بر آن، اسماعيل خود را قربانى و فانى در راه خدا كرد و فانى حكمى ندارد:

من دوران الطائف ليُدرك

و حِجر إسماعيل فيه اُدخِلا إذ صار قرباناً و لا حكم لِلا

اسرار سعى ميان صفا و مروه

مروه، «مروّت» است و مروّت جامع مكارم اخلاق. حقيقت مروّت آن است كه انسان براى ديگرى نپسندد آنچه را كه براى خود نمى‌پسندد. اگر انسان، ديگرى

را در امورى كه بدان علاقمند است، بر خود مقدم دارد و ايثار كند، «فتوّت» است.

صفا نيز صفاى قلب است و وقتى صفا و مروه را با هم جمع كرده، ميان آن دو سعى مى‌كند، در حقيقت همۀ كمالات را در خود جمع كرده است.

هدايت، تخلّق به اخلاق روحانى است، بلكه بالاتر از آن، تخلّق اخلاق محمدى است؛ وَ إِنَّكَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ ¹بلكه تخلّق به اخلاق الهى است؛ چنانكه در حديث آمده است:

«تَخَلَّقُوا بِأَخْلاٰقِ اللّٰهِ» . ²هدايت، علاوه بر تخلّق به اخلاق، معرفت است؛ چرا كه «أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ» ³كه غايت ايجاد است. چنانكه در حديث قدسى آمده است: «خَلَقْتُ الْخَلْقَ لِكَيْ أَعْرِفَ» . ⁴