25بياورند و آنگاه به ديار خود بازگردند.
حال نوبت به مراسم حلق و تقصير مى‌رسد. قبل از آنكه وارد مواقف شوند، تلبيه مى‌كردند. عمل تلبيه عبارت بود از آنكه حاجى مقدارى از گياه خطمى و آس و سدر را با كمى كتيرا به هم مى‌آميخت و آن را در ميان موهاى سرش مى‌نهاد و اين براى آن بود كه از مرتب كردن مو و كشتن شپش خوددارى كنند. البته بايد يادآور شد كه عمل حلق و تقصير تنها در منا انجام نمى‌شد، بلكه اوس و خزرج و هركس از عرب يثرب و غير يثرب كه به روش آنان عمل مى‌كردند، اين كار را انجام مى‌دادند و كسانى كه در مواقف حاضر مى‌شدند ولى حلق نمى‌كردند، چون از حج خارج مى‌شدند، پيش مناة آمده و حلق مى‌كردند. آنان حج را جز به اين عمل، كامل نمى‌دانستند. 1از حادثۀ تاريخىِ زير نيز مى‌توان به وجود اين مسأله به عنوان سنّت جارى و قطعى بهره گرفت:
در سريۀ عبداللّٰه‌بن جحش اسدى، او با همراهان خويش در قريۀ نحله فرود آمدند و براى كسب آگاهى از كاروان قريش، كه حامل مويز و پوست و ديگر كالاهاى تجارتى بوده، به كمين نشستند. روز آخر رجب بودكه كاروان رسيد. رجال قريش كه از ديدن مسلمانان بيمناك شدند، با مشاهدۀ عكاشة بن محصن كه سر تراشيده بود، آسوده خاطر شده و به همديگر گفتند: اينان‌براى انجام‌عمره آمده‌اند و از ايشان خطرى متوجه ما نخواهد شد. 2قرآن كريم سر تراشى در حج را علامت ايمان ميهمانان خانۀ خدا ذكر كرده و مى‌فرمايد:
لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرٰامَ إِنْ شٰاءَ اللّٰهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُسَكُمْ وَ مُقَصِّرِينَ لاٰ تَخٰافُونَ. . .» . 3
«شما مؤمنان، البته به مسجدالحرام با دل ايمن وارد شويد و سرها بتراشيد و اعمال تقصير احرام را بى‌ترس و هراس به جاى آريد.»
طواف
از واجبات واركان حج، طواف بيت‌اللّٰه الحرام است كه آيات زير بدان اشارت دارد:
. . . وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطّٰائِفِينَ وَ الْقٰائِمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ. . . . 4