8آنكه كلمات الهى را به نيابت از حضرت حق، با تمام اجزاى وجود ادا مى‌كند، فراخور شأن ربوبى حمد و ثنا مى‌گويد؛ زيرا خودى در ميان نيست بلكه:
همه از دست شد و او شده است
أنا و أنت و هو هو شده است
به قول حافظ:
در پسِ آيينه طوطى صفتم داشته‌اند
آنچه استاد ازل گفت: بگو، مى‌گويم
وجوه تشابه كعبه و قلب انسانى
1 - قلب ولى اللّٰه، بيت الهى
ابن عربى قلب انسان مؤمن را خانۀ خدا دانسته، مى‌گويد خداوند دو خانه دارد:
خانه‌اى در بيرون و خانه‌اى در درون. خانۀ بيرونى، كعبه است و خانۀ درونى، دل.
اين سخن او، برگرفته از آيه قرآن و حديثى از نبى‌گرامى صلى الله عليه و آله است:
وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّٰهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ . 1«و بدانيد كه خداوند، به يقين ميان آدمى و قلب او در گردش است.»
در حديث قدسى نيز آمده است كه خداوند فرمود:
«لاٰ يَسَعُني أَرْضي وَ لاٰ سَمٰائي وَ لٰكِنْ يَسَعُني قَلْبُ عَبْدِي الْمُؤْمِن» . 2«زمين و آسمان گنجايش مرا ندارند، ولى دل بندۀ مؤمنم گنجايش مرا دارد.»
محيى‌الدين مى‌گويد: از اين كلام الهى كه قلب بنده‌اش را بيت كريم و حرم عظيم خويش قرار داده، استفاده مى‌شود كه قلب مؤمن اشرف و برتر از كعبه است. 3آنگاه مى‌گويد: هر كدام از خانه‌ها، طواف كننده‌هاى خاص خود را دارند؛ طواف كنندگان بيت ظاهر و خارجى كه كعبه است، مردم‌اند و بيت باطن و درونى را، كه قلب است، خواطر انسان طائف‌اند. آنچه بر دل انسان خطور مى‌كند، در واقع به دور دلش مى‌گردد و دل را طواف مى‌كند. همانگونه كه مردم پيرامون خانۀ كعبه مى‌گردند. خواطر