10نظرگاه و يا عمل است.
5 - اجتهاد: [ \ به دست آوردن حكم شرعى ] در شرايط زمانى و مكانى بر اساس نص قرآنى، اجماع و سنتى است كه پيش‌تر بيان شد. البته، اين كار بايد بر طبق شرايط و معيارهايى مشخص صورت گيرد.
حج به عنوان يك پديده
حج به‌سان يك فريضه، در ساختار و حركت جامعۀ توحيدى، جايگاه خاصى دارد؛ زيرا اين فريضه يكى از اركان اسلام به شمار مى‌رود و مسلمانان، حج را فريضه‌اى مى‌دانند كه بر هر مرد و زن مسلمان تا روز قيامت واجب است، هر چند شرايط تغيير كند و اوضاع دگرگون شود:
«و براى خدا، حجّ آن خانه، بر عهدۀ مردم است. [ البته بر ] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است» . 1حج با منظومۀ عبادات مسلمانان پيوند دارد، مجموعه عباداتى كه از نماز و روزه آغاز مى‌شود و با حج زينت مى‌يابد، ليكن اين عبادات به رغم اين‌كه ويژگى‌هاى مشترك دارند، هركدام از آنها ويژگى‌هاى فردى نيز دارد كه ايجاب مى‌كند، شخص پژوهش‌گر براى مشخص ساختن اين ويژگى‌ها بينديشد و تحقيق كند. از اين رو، دربارۀ پديدۀ حج مى‌توانيم چنين بگوييم:
حج در عين حال كه جزئى از يك نظام كلى عبادات است، منطق و قواعد و وظايف مخصوص به خود را دارد. ليكن ما مى‌خواهيم در همين وقت، به كشف ابعاد، خصوصيات و ويژگى‌هاى اين پديده، به دليل پيوندى كه با ديگر عبادات دارد از يك سو و به دليل اهميت و برجستگى آن از سوى ديگر، بپردازيم.
اين منظومۀ عبادات در وهلۀ نخست، براى پژوهش‌گر مجموعه‌اى از عبادات جدا از يكديگر و پراكنده كه هيچ نقطۀ مشتركى آنها را گرد نمى‌آورد به نظر مى‌رسد و چنين برداشت مى‌شود كه بنابراين، مى‌توانيم با اين عبادات به عنوان اعمالى فردى برخورد كنيم كه از يك روش شخصى و فرهنگى سرچشمه گرفته است و يا اين‌كه اين عبادات، ادامۀ تجربۀ جامعه در سطح ايدئولوژى در يك مرحلۀ مشخص از تاريخ است. بنابراين، يا ما