79مى‌رسيد، مى‌توانست مستقيم با كشتى به درياى سرخ و بندر ينبع يا جده وارد شود، همان طور كه مى‌توانست به مصر رفته از شهرهاى اسكندريه و قاهره و پرت سعيد و حتى بيروت و غيره ديدن كند. فرهاد ميرزا (در سال 1292) از ايران به استانبول رفته، از آنجا به قاهره و سپس از طريق كانال سوئز به درياى سرخ و سپس به بندر ينبع وارد شده و از آنجا با شتر روانۀ مدينه شده است. ¹فراهانى نيز همين مسير را طى كرده است. برخى همين مسير يا راهى طولانى‌تر را در بازگشت داشتند. حسام السلطنه در سال 1297 در بازگشت از مدينه، راهى شام شده از آنجا به بيت المقدس رفته، سپس به سوى اسكندريه و قاهره عزيمت كرده، در مسير بازگشت به استانبول و از آنجا به تفليس، ايروان، نخجوان و سپس به ايران وارد شده است.

فراهانى براى كسانى كه از انزلى به استانبول و از آنجا به ينبع مى‌روند، مشكل زمان را نيز حل كرده است. به نظر وى كه سفرش در سال 1302 انجام شده، بهتر چنين است كه شخص در 25 رمضان در انزلى به كشتى نشسته ده روزه به اسلامبول بيايد. ده روز هم آنجا توقف كرده، در 15 شوال عازم ينبع شود كه دوازده روز اين راه طى مى‌شود. درآن‌جا نيز با شتر، شش روزه به مدينه رفته تا 25 ذى قعده آنجا بماند. سپس به سمت مكه حركت كند كه ششم يا هفتم ذى حجه آنجا برسد. ²امين الدوله در سال 1316 از راه بادكوبه با قطار عازم ساحل درياى سياه شده، از آنجا با كشتى به استانبول رفته و سپس از طريق مصر و كانال سوئز با كشتى عازم حجاز شده است. ³وى مى‌نويسد كه «در سوئز دسته‌هاى حاجيان ايرانى پى در پى مى‌رسيدند و ديده‌ها را به ديدار ايشان روشن مى‌كرديم.» ⁴گذشت كه هر كدام از اين راه‌ها، محاسن ومعايب خود را داشت. در سال 1302 كه حدود سه هزار و اندى حاج ايرانى به مكه آمده بود «هشت صد نفر از راه شام آمد كه پنجاه نفر از آنها از تشنگى و باد سام مرده بودند، قريب يكصد نفر هم از راه جبل به دزدى و لباس تبديل آمدند و يك هزار و دويست نفر از راه بوشهر و بندرعباس و بغداد آمده و از جده وارد شده و يك هزار و كسرى هم از راه اسلامبول آمدند و از جده و ينبع وارد شدند.» ⁵