39سالخورده و همراهانشان كه مجازند با وقوف اضطرارى از نيمه شب آن‌جا را ترك و به سوى منا كوچ كنند، بقيۀ حجاج بايد تا صبح در مشعرالحرام بمانند. وقت وقوف اختيارى در اين سرزمين، از اول اذان صبح تا هنگام طلوع آفتاب است و قبل از طلوع آفتاب، حجاج نبايد از آخرين حدّ مشعرالحرام كه وادى محسِّر است عبور كنند.
از كارهاى ديگرى كه حجاج در اين سرزمين انجام مى‌دهند جمع كردن سنگ ريزه‌هايى است كه براى رمى جمرات در منا به آنها نياز دارند.
غروب‌روزنهم‌ذى‌حجه و در واپسين ساعات روز عرفه، همزمان با غروب خورشيد و پس از پايان اعمال در عرفات، با شليك چند توپ و با طنين صداى اذان، يكباره و بى‌اختيار جمعيت چون سيل از جا كنده مى‌شود، به گونه‌اى كه جز سفيدىِ رنگ احرام‌ها و گرد و غبار غليظى كه از حركت سريع و شتابزدۀ حجاج چشم‌ها را آزار مى‌دهد چيز ديگرى نمى‌بينى.
از ترس اين كه مبادا گم شوى و از همراهانت جداگردى، سخت درهراسى و سراسر وجودت مراقب اين است كه نكند جا بمانى.
جمعيتى نزديك به دو ميليون نفر، در سرزمينى محدود كه براى درك مواقف و مشاعر مختلف در زمان‌هايى مخصوص و محدود يكباره با هم حركت مى‌كنند و يكباره هم سكون اختيار مى‌كنند. سيل جمعيت و هجوم آنان كه از مليت‌هاى مختلفند، به قدرى فشرده و پر هياهوست كه اگر با فريادى بلند نزديك‌ترين فرد خود را صدا بزنى هرگز نخواهد شنيد.
خداوند متعال در مورد اين كوچ عظيم در قرآن مجيد مى‌فرمايد: فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللّٰهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ. . . . 1
افاضه، حركتِ تند، سريع، با شتاب و زياد آب را مى‌گويند. هنگامى كه با شتاب و سرعت چون ساير مردم از عرفات كوچ كرديد، خدا را در مشعرالحرام ياد كنيد.
وقتى با همۀ هول و هراسى كه در دل دارى حركت را آغاز نمودى، پس از چند ساعت طى مسير در تاريكى شب، به صورت پياده يا سواره - كه هر كدام براى خود راه‌هاى جداگانه‌اى دارند - به سرزمين پهناور و وسيع مشعرالحرام مى‌رسى و چشمانت به انبوه جمعيتى از مليت‌هاى مختلف مى‌افتد كه در زير برق نورافكن‌ها و در دل شب با زبان‌هاى مختلف و حالات