68كه از دانشگاهها و مراكز علمى عربستان داشته‌ام، در وجودم احساس مى‌كنم و حتّى گاه تشديد و تقويت مى‌شود.
: جناب آقاى هاشمى! چند سال است كه زمزمۀ خصوصى‌سازى حج بر سر زبان هاست. با توجّه به خساراتى كه خصوصى‌سازى زيارت سوريّه براى ما داشته، آيا انجام اين طرح در مورد حج با توجه به شرايط ويژۀ عربستان، براى ما زيانبار نخواهد بود؟
آقاى هاشمى: بنده مطلّع نيستم كه اين مسائل به چه انگيزه‌اى مطرح مى‌شود؟ با همين كيفيّتى كه تاكنون سفر حج اداره مى‌شده است، هم حجّاج راضى‌اند، هم ما و هم كشور عربستان سعودى. در عربستان به ما مى‌گفتند كه در همۀ دنياى اسلام، حجّ ايران از همه جا منظّم‌تر است. اين نظم و انضباط ريشه در اين دارد كه دولت ما خود سكّاندار است. ما با انگيزۀ اقتصادى به قضيّه نگاه نمى‌كنيم؛ ضمن اينكه در بعد اقتصادى رعايت همۀ اطراف و جوانب را مى‌كنيم: نه صرفه‌جويى بيش از اندازه كه مانع رفاه حجّاج و رضايت آنان است داريم و نه به دام اسراف مى‌افتيم. تنها عيبى كه خودنمايى مى‌كند، اين است كه برخى از افراد، زودتر نام‌نويسى كرده‌اند و برخى ديگر در سالى كه مستطيع مى‌شوند، نمى‌توانند به حج بروند. بايد براى حلّ اين مُعضل اقدام كنيم.
قبلا امكان اين امر وجود نداشت كه با دولت عربستان به تفاهم برسيم؛ ولى در مقطع كنونى اين امر شدنى است. ما بايد به اين سمت حركت كنيم كه اعزام حاجى را «به روز» كنيم. در كل همانطور كه شما اشاره كرديد، ما از تجربۀ خصوصى‌سازى سفر سوريه خاطرۀ خوشى نداريم.
: جناب آقاى هاشمى! از توفيقات بزرگى كه شما در سفر به حرمين شريفين داشته‌ايد، ورود به داخل خانۀ كعبه و ضريح رسول‌اللّٰه صلى الله عليه و آله بود. خواهش مى‌كنم بفرماييد در اين اماكن چه احساسى داشتيد؟ وضعيّت داخل اين دو مكان مقدّس را توضيح دهيد. واقعاً سعادتى است كه كمتر نصيب افراد مى‌شود.
آقاى هاشمى: بله، من از بس دعا كردم خداوند اين توفيق را نصيبم كرد. وقتى وارد حرم