17ديگر منازل و مشاعر، به ديگران قياس گرفت؟
در اين سفر روحانى و سير «آفاقى و انفسى» هر كس به قدر سعۀ وجودى و افق معرفت خويش بهره مى‌گيرد، يكى «كوى دوست» را بيشتر مى‌نگرد، ديگرى «روى دوست» را، يكى «ديار» را نظاره مى‌كند و ديگرى مجذوب و سرگشتۀ «جمال و جلال يار» است:
شنيده‌ام كه به حُجاج عاشقى مى‌گفت: كه كعبۀ من سرگشته كوى جانان است به جان ملازم آن آستانه باش اى دل كه بار تن به در كعبه بردن آسان است 1
آرى، حج سفر الى‌اللّٰه است با بارِ معنوى و عرفانى كه در روايات بسيار بدان اشاره شده است. امام محمّد باقر عليه السلام در تفسير آيۀ: فَفِرُّوا إِلَى اللّٰهِ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ 2فرمود:
«حِجُّوا اُلَى اللّٰه عَزَّوَجَلَّ» ؛ 3يعنى با حج‌گزاردن رو به خدا آوريد. و در همين زمينه، گفتار امام سجّاد عليه السلام با شبلى، كه در كتب و مقالات، مكرّر از آن ياد شده، مشحون از رازها و نكته‌هاى عرفانى است.
3 - عرفان حجّ، در پرتو ولايت
نكتۀ ديگرى كه در عرفان حجّ نبايد ناگفته بگذاريم، اينكه: تحقّق حقيقت معرفت جز با شناخت ولىّ حقّ و امامت و رهبرى الهى، قابل وصول نيست؛ چراكه سير و سلوك معنوى، خضر رهى مى‌طلبد تا سالكان و رهروان را از ظلمات جهل و گمراهى وهواى نفس و دام ابليس برهاند و دستگيرى كند و به كعبۀ مقصود هدايت نمايد: وجعلناهم أئمّة يهدون بأمرنا 4امام صادق عليه السلام فرمود:
«منْ نَظرَ اِلى الكعبةَ بِمعْرِفَةٍ فَعَرفَ مِنْ حقِّنا وحُرمَتِنا مِثلَ الَّذي عَرَفَ مِنْ حقّها وحُرمتها غَفَرَ اللّٰه لَهُ ذُنُوبهُ وكفاهُ همَّ الدُنيا والآخرة» . 5
«كسى كه از روى معرفت به كعبه بنگرد و حق و حرمت ما را بشناسد، همانگونه كه حقّ و حرمت كعبه را شناخته است، خداوند گناهانش را بيامرزد و همّ دنيا و آخرتش را كفايت كند.»
نتيجه آنكه عبادت بدون معرفت امام قالبى است بى‌روح و با عرفان فرسنگ‌ها فاصله