32اسلامى و شمول آن نسبت به دين و زندگى، اين است كه به ابعاد سياسى و اجتماعى حج برسيم؛ ابعادى كه در بعد عبادى حج نهفته است و اين واجب مهم را از يك مراسم بى‌روح و عبادى خشك بيرون مى‌آورد.
البته واضح است كه تمام عبادات را از بعد اجتماعى خالى نمى‌بينيم و بر اثبات نظر خود در ارتباط و پيوند ميان تمام اجزاى اسلام اصرار داريم و مى‌يابيم كه عبادت اسلامى با سياست به مفهوم گسترده و حيات اجتماعى، رابطۀ تنگاتنگ دارد و با اين ديدگاه است كه عبادت به جاى جدا شدن از مسائل حياتى جامعه، در محور زندگى اجتماعى مردم قرار مى‌گيرد.
ما اگر اذكار، افعال و اسرار نماز، تقويت معنويت و ارادۀ تحرك در روح و روان روزه‌دار و دستاوردها، آثار و نتايج معنوى حج را مورد ارزيابى قرار دهيم، خواهيم ديد كه اين عبادتها در بالا بردن صفاى معنوى انسان و راهنمايى او به تحرك اجتماعى و ايجاد تعادل بين معنويت و ماديت، مشترك و هماهنگ مى‌باشد؛ زيرا مشكل اساسىِ جوامع، همين غوطه‌ورى در زندگى دنيوى است كه انسان را از اهداف بزرگ و آرمانهاى بلند و ارزشهاى دينى دور مى‌سازد و اهداف عالى از تحرّك و روحيۀ دينى سرچشمه مى‌گيرد و آن آفاتى كه اين اهداف را از بين مى‌برد، همين شهوترانى‌ها، لذايذ مادى و فزون طلبى‌هاى نفسانى است كه انسانها را احاطه نموده است.
انديشۀ اسلامى، بر اين اساس استوار است كه انسان با ساختن دنياى خود آخرتش را بسازد، به گونه‌اى كه اين آخرت سازى، با تحرك مسؤولانه و خداپسندانه در ساختن دنيا تحصيل گردد. در اين ديدگاه، آخرت سرايى جدا از دنيا نيست، بلكه هدفِ نهايىِ دنيا مى‌باشد كه در سير كمالى خود به سوى خدا، حاصل مى‌شود.
اگر تصميم دارى، به عنوان يك مسلمان نقش خود را در دنيا ايفا نمايى، بينديش كه هدفت از دنيا چيست؟
هيچ مانعى در همگامى تو با دنيا، يا تحرّك در زندگى و يا تحصيل دارايى و پست نيست ولى در نفس خود بينديش و اين پرسش را پاسخ ده كه هدف تو از دنيا و مقام چيست؟
قرآن خطاب به انسان مى‌گويد: «در آنچه خداوند از دنيا به تو داده، سراى آخرت را طلب نما و بهرۀ خود را از دنيا فراموش مكن و نيكى كن، همانگونه كه خدا بر تو