28
ابعاد عرفانى، تربيتى و عبادى حج
محمدحسين فضل‌اللّٰه
ترجمه: مصطفى پاينده
ابعاد عرفانى، تربيتى و عبادى حج به حدّى گسترده است كه بايد هر يك به طور جداگانه مورد بحث و بررسى قرار گيرد. ما در اين نوشتار تنها به چند نكتۀ كلّى شايستۀ دقّت و تأمّل اشارت داشته، تفصيل مطالب را به فرصتى ديگر موكول مى‌كنيم:
1 - انديشۀ تجزيه‌اى و مشكلات آن:
از ديدگاه متفكران مسلمان، انديشۀ تجزيه‌اى يكى از مشكلات اساسى اسلام است كه به هر بخشى از اسلام، جداى از بخشهاى ديگر مى‌نگرد و هر يك از ابعاد معنوى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى آن را به‌طور مستقل مورد مطالعه قرار مى‌دهد.
بديهى است كه چنين انديشه‌اى، ديدهاى منفى از طرح كلّى اسلام در اذهان پديد مى‌آورد. و در واقعيت عينى، مسلمانان را تنها به بعضى از ابعاد اسلام متعهد مى‌كند.
روشن است كه چنين انديشه‌اى ما را از درك و شناخت جامع اسلام دور مى‌سازد؛ چرا كه در هر بعدى از اسلام، ابعاد ديگر هم نهفته است:
از باب نمونه، هنگامى‌كه جنبه اقتصادى اسلام را مورد مطالعه قرار مى‌دهيم، مى‌بينيم در آن تنها مقوله‌هاى مادّى - كه از روابط اقتصادى و شيوه‌هاى تحرّك اقتصاد در زمينۀ توليد و توزيع سخن