55
نوع سوم
بر صوايب آراء و ثواقب افكار حضرت شهريارى - ادام اللّٰه دولته دوام الزمان و صرف عن فنائها طوارق الحدثان - معروض و معلوم گردانيده مى‌آيد كه حكمت ربانى - جلّ ذكره و عمّ شكره - در تفويض امور سلطنت و مملكت به پادشاهان اسلام، آن است كه مطامح انظار و مشارح افكار ايشان انتظام مصالح جهانيان به تخصيص اهل اسلام و ايمان باشد و همچنانكِ در تربيت معاش ايشان سعى نمايند، از تدبير معاد ايشان نيز غافل نباشند تا حديث «السُّلْطان ظلُّ اللّه في أرضه» بر ايشان صادق آيد «و الظلُّ يتبع صاحبه» .
و چون يكى از فرايض دين به موجب نصّ كلام رب العالمين وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالاً وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ * لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ و فرمودۀ نص حديث سيد المرسلين - صلى اللّٰه عليه [ وآله ] و سلم - فريضۀ حج است و مجموع مسلمانان به شرط استطاعت، به دليل آيت: . . . وَللّٰهِ‌ِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً بدان مأمورند؛ و شك نيست كى يكى از اسباب استطاعتْ امن طريق است از قُطّاع و سُرّاق و حراميان؛ و معلوم است كه اكثر اوقات، اعراب طريق آن راه مبارك را مشوّش مى‌دارند و وفداللّٰه محروم و ممنوع مى‌گردند و فرستادن محمل شريف نيز در توقف مى‌افتد، واجب آمد اين معنى به مسامع شريفه، ملئت جوراً، رسانيدن تا مرحمتِ جِبِلّى حضرت شاهنشاهى كه مستفاد از محض تدين و تشرّع است، امثلۀ شريفه به اُمَراى بوادى انفاذ فرمايد تا اعراب طريق را از تعرّض حجاج مانع و زاجر گردند و وفد مبارك كه ملازمان محمل شريفند، به فراغت خاطر به تردد و توجّه به حرمين شريفين اشتغال نمايند و مثوبات آن هر آينه روزگار همايون را ابدالدهر مدخَّر گردد. ان شاء اللّٰه العزيز امور دين و دولت بر وفق رأىِ اعلىٰ ساخته باد!
صورت دوم جواب
نوع اول
بعد از وقوف بر مواقع اقلام شريفه و مقاطر ارقام منيفه، اشارتى كه از عالى حضرت شهريارى - لازال من العلاء به مزيد - در باب امن راه حج كه يكى از فرايض دين اسلام است صادر شده و مجموع مسلمانان را مطاوعت آن واجب، به سمع ارادت و اعتقاد اصغاكرده آمد و آن را از