15ابن قُتيبه ذيلِ بحث از فَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ. . . نوشته است: ¹در جاهليّت، پس از فراغ از مراسم حج، اعرابِ جاهلى، از پدران خود ياد مى‌كردند و كارهاى برجسته و نيك آنان را به رخ مى‌كشيدند؛ «فيقول أَحَدهم: كان أبي يقرى الضيف ويصل الرحم وَيفْعلُ كذا و كذا» .

زجاج در بحث از آيۀ مزبور، مطالبِ زير را نوشته است: ². . . مَنٰاسِكَكُمْ. . . اى: «متعبّداتكم الّتي أمرتم بها في الحجّ» . . . فَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ. . . زجّاج، موضوع توقّف عرب جاهلى را پس از انجام مراسم و مناسك حجّ و برشمردنِ فضايل آباء و محاسن پدران، بازگفته است.

. . . أَوْ أَشَدَّ ذِكْراً. . . كلمۀ «أشدّ» را محلاً مجرور دانسته؛ زيرا عطف است بر كلمۀ «ذكرِ» ما قبل، ولى چون غير منصرف است، جرّ آن به فتح مى‌باشد؛ (زيرا كلمۀ اشدّ، بر وزن افعل است و غير منصرف مى‌باشد) ولى دكتر عبدالجليل عبده شلبى كه كتاب زجّاج را شرح و تحقيق كرده، در پاورقى صفحۀ 264، جلد يكم همان كتاب گفته است:

كلمۀ «اشدّ» در محلّ مفعول مطلق است و تقدير آن چنين است:

«ذكراً أشدّ ³من ذكركم آباءَكم» .

مكّى بن ابى‌طالب هم، تقريباً مطلب زجّاج را تكرار كرده و گفته است: ⁴كلمۀ «أشدّ» در موضع جرّ است؛ زيرا عطف بر كلمۀ «كذكركم» مى‌باشد و جايز است كه منصوب باشد بنابر اضمار فعل و تقدير آن چنين است:

«اذكروه ذكراً أشدّ ذكراً من ذكركم آباءكم» .

پس كلمۀ «أشدّ» نعت است براى مصدر «ذكراً» كه در معنى حال است و تقدير آن «اذكروه مبالغين في الذكر له» مى‌باشد.

نويسندۀ احكام القرآن، در بحث از آيۀ مزبور نوشته است: ⁵قضاء؛ يعنى ⁶به جا آوردن، و در مورد عبادات آن است كه در وقت خود انجام نشود و معناىِ صحيح فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ. . . يعنى: «إذا فعلتم منسكاً من مناسك الحجّ فاذكروا اللّٰه» ؛ يعنى در موقع احرام تلبيه و در هنگامِ رمى تكبير و در وقت قربانى بسم اللّٰه گفتن لازم است.

نويسندۀ كتاب «كنز العرفان» هم در بحث از آيۀ پيشگفته نوشته است: ⁷