42تأمين نيازهاى متقابل جوامع اسلامى يك راهكار منطقى و اصولى براى قطع سلطۀ خارجى است و كليۀ كشورهاى اسلامى مى‌توانند با شناخت امكانات بالقوۀ اقتصادى خويش و توليد كالاها و خدمات متناسب با سطح استاندارد و كيفيت لازم، نيازهاى همديگر را تأمين نموده و مازاد بر مصرف داخلى را به ساير كشورهاى اسلامى صادر نموده، بالعكس كمبودهاى خود را وارد نمايند و در يك ارتباط و همكارى متقابل تجارى و بازرگانى، در مقابل بيگانگان به استقلال و خودكفايى برسند.
بديهى است براى نيل به اين هدف، وحدت و هماهنگى و همدلى و همكارى متقابل ميان كشورهاى اسلامى ضرورى است و فضاى الهى و توحيدى حج مى‌تواند چنين وضعيّتى را در اختيار ملل اسلامى قرار دهد تا با توحيد كلمه و اتفاق نظر، به اهداف عالى و حكيمانۀ حج ابراهيمى واصل گردند.
نتيجه‌گيرى و پيشنهادها:
بررسى ابعاد اجتماعى و اقتصادى حج و تحليل و بررسى اهداف كنگرۀ عبادى - سياسى حج نيازمند فرصت وسيع و دسترسى به منابع موثق مى‌باشد كه در محدودۀ فرصت و امكانات، نمى‌توان به هدف مطلوب واصل شد، اما با توجه به ضرورت فتح باب و آغاز نيكو براى يك نگرش جامع به حج ابراهيمى، اين تحقيق را آغاز نموديم تا ان‌شاءاللّٰه به لطف و عنايات پروردگار و همراهى و همگامى واحد آموزش و تحقيقات بعثۀ مقام معظم رهبرى بتوانيم در آينده با استفاده از فرصتِ اوقاتِ فراغت از آموزش جارىِ دروسِ دانشگاهى به اين امر مهم تداوم بخشيم.
اكنون خلاصه دستاوردهاى اين تحقيق را به حضورتان تقديم مى‌دارم:
1 - طرح و ارائۀ مباحث اجتماعى، اقتصادى و سياسى حج در سطح مطبوعات كشور به ويژه فصلنامۀ وزين «ميقات حج» و ديگر نشريات ادوارى سازمان حج و زيارت.
2 - تهيه و ترجمۀ متون علمى - تحقيقى مناسب در قبل از آغاز كنگرۀ حج و انتشار و توزيع آنها ميان حجاج ساير كشورهاى اسلامى در ايام حج، به ويژه موضوعات بين‌المللى و فراگير حج در ابعاد سياسى - اقتصادى.
3 - جذب و بكارگيرى افراد محقق دانشگاهى و حوزوى براى تحقيقات