11صورت مضاف آن مقدّر است؛ يعنى «مكان صلوة» .
قرطبى در بارۀ 1«مَقام» در آيۀ . . . وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً. . . مى‌نويسد:
«المقام في اللّغة، موضع القَدَمَين» و از قول نحّاس نقل كرده است كه «مقام» به فتح ميم، از «قام» ، «يقوم» ، ثلاثى مجرد مشتق است و مصدر و اسم مكان مى‌باشد و به ضمّ ميم از «اَقام» ، ثلاثى مزيد فيه است.
شيخ محمّد عبده نوشته است 2كه فعل «اتّخذوا» را نافع و ابن‌عامر به فتح «خاء» قراءت كرده و آن را فعل ماضى دانسته‌اند و بر فعلِ ماضىِ «جعلنا» معطوف كرده‌اند. ولى بقيّۀ قراء آن را به كسرِ خاء خوانده و فعل امر دانسته‌اند و فعل ماضى «قلنا» را براى ايجاز حذف كرده‌اند و از لحاظ بلاغى فايده‌اش اين است كه در اذهان شنونده و خواننده، تأثير بيشترى دارد.
جمله در اصل «. . . قلنا اتّخذوا مِن مقام ابراهيم مُصَلّىٰ. . .» بوده است.
سيّد هاشم بحرانى (بحرينى) در ذيلِ . . . وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلّىً. . . از قول حضرت صادق عليه السلام نقل كرده است 3كه اگر دو ركعت نماز طواف واجب در جاى ديگرى، جز مقام ابراهيم، خوانده شود، «. . . فَعَليك اِعادةُ الصّلاة» .
نويسندۀ كتاب «اقصى البيان» نوشته است: 4وجوب دو ركعت نماز در مقام ابراهيم عليه السلام از فعل امر «اِتَّخِذُوا» استنباط مى‌شود.
ابن‌عربى نوشته‌است: 5مقام، جايى‌است كه ابراهيم خداى خود را در آن‌جا خوانده است.
مُصلّىً را هم بعضى جايگاه و موضع دعا دانسته‌اند و برخى ديگر معناىِ اختصاصىِ مُصلّى را در نظر گرفته و آن را نمازگاه دانسته‌اند.
. . . وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِي لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ
6
نويسندۀ كتاب 7«لسان التنزيل» كلمۀ «عَهِدْنا» را «فرموديم» معنى كرده است. ابن‌كثير هم دربارۀ معناى عَهِدْنا اِلىٰ اِبْرٰاهِيمَ وَ اِسْمٰاعِيلَ. . . نوشته است: 8يعنى «اَمَرَهُمااللّٰه أنْ يطهّراه. . .» . 9
ثعالبى هم، نوشته است: 10«عَهِدنا» ؛ يعنى «اَمَرْنا» .
بنابراين، دستور خدايى اين است كه: خانۀ كعبه بر اساس تقوىٰ و طهارت بنا شود. و ابوالفتوح رازى هم نوشته است: 11«خانۀ مرا بر طهارت بنا كنيد؛ يعنى بر توحيد. . .»