38خانه‌اى است كه مركز اجتماع خواهد بود و چون به آن پناه برند، آرام گيرند و جانشان در اطمينان بياسايد؛ خانه‌اى است كه «مَنْ دَخَلَه كٰانَ آمِناً» و سرانجام، خانه‌اى است كه «اِختارَهُ اللّٰهُ لِلْمُسْلِمينَ قِبْلَةً» .

درست است كه هركس به اين خانه پناهنده شود، در امان است و كسى حق تعقيب او را ندارد و اين مسأله از باب حرمت بيت و حوالى آن است، ولى بايد دانست كه اگر كسى به صاحب بيت برسد و به مقام فناى فى‌اللّٰه نائل گردد، آن وقت به ايمنى حقيقى رسيده است و مقام ايمنى واقعى است كه مى‌توان در حقّ او گفت: «كٰانَ آمِناً» .

محمد بن ابى‌بكر عبدالقادر رازى (متوفّى به سال 666هجرى) در كتاب «تفسير اسئلة القرآن المجيد وَاَجوبَتهٰا» نوشته است: ¹از روزگار آدم، تا روزگار بناى كعبه، خانه‌هاى بسيارى ساخته شده؛ پس چگونه مى‌توان گفت: اِنَّ اَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ. . . و چگونه مى‌توان كعبه را نخستين خانه دانست؟ و خود در پاسخ گفته است كه معناى اين آيه چنين است: «اِنَّ اَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ قِبْلَةً لِلنّاسِ وَمَكٰان عِبادةٍ لَهُمْ اَوْ وُضِعَ مُبٰاركاً للنّٰاسِ.

پيش از رازى، زجّاج (متوفى به سال 311هجرى) نيز تقريباً همين مطلب را گفته بوده است. ²نويسندۀ تفسير «الخازن» [ كه سال تأليف آن، 725 هجرى است ] در جلد يكم، صفحۀ 321 نوشته است: كسى از حضرت على عليه السلام پرسيد: آيا كعبه اوّل بيتى است كه در روى زمين بنا شده است؟ على عليه السلام جواب داد: خير! «ولكنّهُ اَوَّلُ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ مُبٰاركاً وَهُدَىً» .

نكتۀ ديگر آنكه كلمۀ «بَيْت» يك بار به خدا اضافه شده و گفته شده: «طَهِّرْ بَيْتىٖ» ولى در اين آيه، به صورت «اِنَّ اَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ» آمده است. در پاسخ بايد گفت كه اضافۀ «بَيت» به «اللّٰه» بر سبيل تشريف و تعظيم است؛ مثل «ناقةاللّٰه» در سروۀ «الشمس» كه قرآن گفته است: فَقٰالَ لَهُمْ رَسُولُ اللّٰهِ نٰاقَةَاللّٰه وَسُقْيٰاهٰا ³.

ولى در آيۀ مورد بحث كه به صورت «اِنَّ اَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ» آمده، براى اين است كه بگويد: تمام مردم در آن بيت مشترك هستند؛ بيت به شخص خاص و خاندان ويژه‌اى تعلّق ندارد و از آنِ دولت خاصى نيست و كسى جز خدا مالك آن نمى‌باشد؛ متعلّق به همۀ مردم است و همۀ مردم در آن خانه حق دارند؛ مركز امن و مرجع امر دين براى همۀ مردم است؛