15بودن انسان ارتباط دارد: بعد جسمانى، بعد روحانى. يك ركعت براى بعد جسمانى و حيوانى، و يك ركعت ديگر براى بعد روحانى و نفسانى. 1فضيلت طواف از نماز بيشتر است؛ شايد به همين دليل، تعداد طوف‌ها از نماز بيشتر است. امام صادق عليه السلام مى‌فرمايد: خداوند عزيز و جليل، صد و بيست رحمت در اطراف كعبه قرار داده است. شصت رحمت براى طواف كننده‌ها و چهل رحمت براى نمازگزاران و بيست رحمت براى نظاره‌كنندگان. 2در روايت ديگر آمده است:
«مَنْ طٰافَ بِالْبَيْتِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ. . . 3
هر كه به خانۀ خدا طواف كند، از گناهانش خارج مى‌گردد.
طواف و عرفان اجتماعى
يكى از نكات ظريف و رموز عرفانى در احاديث شيعه كه باعث مى‌شود آدمى به اتّحاد دين و سياست پى ببرد، توجّه به امور اجتماعى و انسانى در ضمن احاديث عبادى است. اين قبيل احاديث در كتب روايى فروان‌اند، ولى آنچه به مبحث طواف مربوط مى‌شود، حديثى از امام صادق عليه السلام است كه مى‌فرمايد: برآوردن حاجتِ مؤمن، بهتر است از يك طواف، دوطواف، سه طواف، . . . ده طواف. 4مى‌بينيم كه امام عليه السلام در اوج صعود عرفانى - عبادى انسان كه در طواف متجلّى است، جامعه و همنوع آدمى را پيش چشمان او حاضر ساخته، به وى مى‌گويد گمان مكن كه چون به اينجا آمده‌اى، از آنكه نيامده است بالاترى؛ چه بسا كسى به فضيلت طواف نرسد، ولى با يك رفع حاجت از برادر مؤمن خود، به ده برابر فضيلت طواف تو برسد. پس مؤمن حتى در حال طواف نيز بايد به ياد برادران و خواهران ايمانى خود باشد. از اين رو، در همۀ اعمال عبادى و ادعيۀ عرفانى، دعاى به مؤمنين، مدّ نظر قرار گرفته است.
طواف و تشبّه به ملائك
حاجى وقتى همۀ زيورآلات و نشانه‌هاى فخر و مقامات دنيوى را از خود جدا كرده، تنها