58فاضل هندى در مقام شرح كلام علّامۀ حلّى كه معتقد است اگر استطاعت تنها براى حج افراد باشد نه عمرۀ مفرده، فقط حج واجب است مى‌نويسد:

«از جملۀ ادلّۀ اين نظر، عبارت است از اين كه روايات مربوط به حجّةالوداع از انجام عمرۀ مفرده ساكت است بلكه ظاهرند در انجام نپذيرفتن آن» . ¹د: برائت

دلايلى كه تا كنون براى اثبات ادّعا اقامه شد اگر صحيح نباشد و ترديد كنيم كه آيا تمامى كسانى كه حج افراد و يا قران انجام مى‌دهند بايد پس از آن عمرۀ مفرده نيز انجام دهند؟ حتى كسانى كه نسبت بدان استطاعت نداشته باشند؟ و يا اين كه حج را نذر كرده‌اند ولى عمره را نذر نكرده‌اند. اين شك در اصل تكليف است و جاى برائت است؛ به عبارت ديگر، اگر شك كنيم بيشتر از يك عمرۀ مفرده واجب است يا نه، برائت جارى مى‌شود. و ممكن است برائت به صورت ديگر نيز جريان پيدا كند و آن اين كه شك مى‌كنيم كسى كه وظيفه‌اش حج قران و يا افراد است در صورتى كه عمرۀ مفرده را انجام داده باشد، بار دوّم نيز واجب است. اين مورد مصداق اقلّ و اكثر ارتباطى است و برائت از وجوب اكثر جارى است. تا اينجا روشن شد كه عمرۀ مفرده پس از حج قران و افراد هميشه واجب نيست پس اگر كسى آن را قبل از حج انجام داده و يا نسبت به حج افراد و قران استطاعت دارد ولى نسبت به عمرۀ مفرده استطاعت ندارد و يا حج قران و افراد را با نذر واجب كرده ولى عمره را واجب نكرده در تمامى اين صور عمرۀ مفرده همراه با حج افراد و قران واجب نيست. آيةاللّٰه خويى دربارۀ اين كه دليلى بر وجوب عمرۀ مفرده - چنانچه نسبت به آن استطاعت نداشته باشد - نيست، مى‌نويسد:

«حج افراد و عمرۀ مفرده دو واجب مستقل‌اند، بنابر اين اگر نسبت به يكى از آنها استطاعت باشد همان واجب است.» ²جمع بندى

از آن چه گذشت روشن شد كه فرمايش برخى از بزرگان فقه، همانند شيخ طوسى و علّامۀ حلّى و محقّق حلّى بر اين كه: پس از از حج قران و افراد، آوردنِ عمرۀ مفرده لازم است، صحيح به نظر نمى‌رسد.

بلكه بايد گفته شود واجب است عمرۀ مفرده پس از حج افراد و قران چنانچه نسبت به