20شناختند و گم گشته خودرا در آنجا يافتند.
حضرت آدم در همين جا گناه و ترك اولاى خود را شناخت، و بدان زبان به اعتراف گشود.
و بدينسان گويند حضرت ابراهيم مناسك خود را - پس از اعتراف به گناه در اين جايگاه - برگزار كرد.
يا آن كه در اين مكان جبرائيل، مناسك حج را به ابراهيم شناساند.
مردم نيز با تجمعى در لحظات معين همديگر را مى‌توانند در آنجا شناسايى كنند.
ابراهيم - عليه السلام - شيطان و وساوس او را در همين جا شناسايى كرد.
خداى مهربان را بايد در اين پايگاه سراغ گرفت و او را در چنين جايگاهى پديدار يافت.
چنانكه در دعاء عرفۀ امام حسين - عليه السلام -، اشارتى گويا به همين حقيقت است. حضرت ابى عبداللّٰه الحسين - عليه السلام - كه از مدينه به سوى نقطه‌اى ناشناخته آواره گشته بود، همراه با ياران وفادار و فداكارش در اين پايگاه مقدس، درنگى بس شگرف داشته؛ و از آنجا سرانجام، راه عرفات، به كربلا منتهى گشت، و واقعه اى از پس اين درنگ در كربلا روى داد كه به قرآن و اسلام جان تازه‌اى بخشيد. حضرت سيدالشهداء - عليه السلام - با دعائى كه در ميان جمع خاندان و يارانش در عرفات زمزمه مى‌كردند چهرۀ عرصۀ وجود و هستى را ترسيم مى‌فرمودند، و سيماى جان و جهان و گردونها و گردانندۀ آنها را چنان زيبا و دل‌انگيز و راه گشا را به تصوير كشيدند كه بايسته است همۀ واقفان سرزمين عرفات چنان دعائى را از جان و دل بر زبان آورده، و عظمت و قدرت حضرت بارى (تعالى) را با جمال و جلال و شكوه و همۀ اوصافش بازيابند تا شوق ديدار حق در آنان پديد آيد؛ و با توجه به مضامين اين دعاء است كه خداى متعال را با معاينۀ دل از رهگذر اين دعاء مى‌توان به خوبى رؤيت كرد، آنهم در بيابان عرفات، در فضائى باز و رهيده از هرگونه عوامل سرگرم كنندۀ دنيوى كه در چنين جو و محيطى آفريدگار جهان هستى را به وسيلۀ خود او مى‌توان شناخت. در بخشى از دعاء عرفۀ حضرت سيدالشهداء - عليه السلام - با بيانى بسيار جالب و دل انگيز «برهان صديقين» را به طرزى بسيار گويا و رسا به ما ارائه مى‌فرمايد.
نگارنده سالها پيش به مناسبت سالگرد شهادت شاهدى از شهود حق يعنى