26همواره هنوز هم پارهاى از اديان در جهان معاصر بتها را سمبل بسيارى از مقدسات تلقى مىكنند، از اجرام سماوى گرفته تا جانوران زمين و پرندگان آسمان تا بوزينه و افعى، و فيل و گاو و جز آنها را مىپرستند.
چه عاملى توانست بتپرستى را در گروههايى از جامعۀ انسانى معاصر بر سر پا نگاه دارد. اگر بكاويم انگيزههايى را شناسايى مىكنيم كه پرستش بتها را براى اينان ديكته و املا مىكند و آن عبارت از تقليد عاميانه از آباء و نياكان و رسوم و شيوههاى سنتى غلط مىباشد.
قرآن بيش از چهارده قرن پيش - وقتى راجع به ابراهيم گزارشى ارائه مىكند، و عصرى را از زمان اين پيامبر براى ما به تصوير مىكشد كه پرستش بتها جوامعِ روزگارِ وى را زير پوشش گرفته بود - استدلال بتپرستان عصر ابراهيم را براى ما بيان مىكند:
«واتلُ عليهم نبأ ابراهيم. اذ قال لأبيه وقومه ما تعبدون. قالوا نعبد أصناماً فنظلّ لها عاكفين. قال هل يسمعونكم اذ تدعون أو ينفعونكم أو يضرّون. قالوا بل وجدنا آباءنا كذلك يفعلون» 1
«و گزارش كارها و تلاشهاى ابراهيم را در مبارزه با بتپرستى، بر مردم بخوان؛ وقتى كه او به پدرخوانده و گروه وابستۀ به خود گفت: چه چيزى را مىپرستيد؟ پاسخ دادند:
بتهايى را كه همواره چشم انتظار و اميد به آنها دوخته و در برابر آنها خاكساريم.
ابراهيم گفت: آيا وقتى آنها را مىخوانيد درخواستِ شما را مىشنوند يا سود و زيانى عايد شما مىسازند، دليل شما در پرستش آنها چيست؟ گفتند: آباء و نياكان خود را بر اين سنت و رسم و شيوه يافتيم، و چون آنان چنين مىكردند ما نيز چنين مىكنيم، و راه و رسم آنها را ترك نمىگوييم.»
پاسخ مردم در برابر سؤال اعتراضآميز ابراهيم اين بود كه به انگيزۀ تقليدِ از پدران و نياكان، بتها را پرستش مىكردند؛ و علت و موجب ديگرى در كار نبوده است. اين پاسخ اعترافى است ضمنى كه بتها نه سودى عايد مىسازند و نه زيان و آسيبى به آدمى وارد مىكنند.
قرآن كريم تحليل و تعليل ديگرى را در عبادت و پرستش بتپرستان ياد مىكند:
«وقال انّما اتّخذتم من دون اللّٰه أوثاناً مودّة بينكم فى الحيوة الدّنيا» 2
«و گفت: صرفاً شما در برابر خداى يگانه و در كنار او بتها را به خاطر حفظ دوستى و مجاملۀ با يكديگر، براى پرستش انتخاب كرديد. اين انتخاب و اتخاذ شما از اعتقاد شما ريشهنمىگيرد؛ بلكه براى نگاهبانى از دوستى متقابل شما كه به زندگانى مادى شما مىپيوندد بتها را برگزيديد تا همرنگ با يكديگر باشيد.»