46به نظر مى‌رسد همان‌گونه كه صاحب مستند بدان اشارت كرد، پژوهشى درخور، در حقيقت احرام انجام نشده، از اين رو تحقيقى در اين باره بسيار سودمند و ضرور مى‌نمايد:
بخش اوّل
ديدگاههاى فقيهان شيعه دربارۀ حقيقت احرام
فقيهان شيعه در اين باره ديدگاههاى متعددى دارند كه ابتدا آنها را برمى‌شماريم آنگاه دلايل مهمترين اقوال را به تماشا مى‌نشينيم.
1 - احرام ماهيتى است مركب
احرام از حقايق مركب است و از نيّت، تلبيه و پوشش در لباس تشكيل مى‌شود؛ مانند ساير عباداتِ مركّب. اين نظر مرحوم علامه در مختلف و صاحب جواهر است.
علامه در مختلف مى‌نويسد:
«فإنّ الإحرام ماهية مركّبة من النية والتلبية ولُبس الثوبين ولا شكّ فى عدم المركب بعدم أحد أجزائه.» 1صاحب جواهر نيز پس از نقل سخن نراقى در مستندالشيعه مى‌نويسد:
«. . . ضرورة كون الإحرام عبارة عن النسك المخصوص.» 2ظاهر عبارت ايشان آن است كه احرام معناى مركبى دارد و از مطالبى كه پس از اين سخن دربارۀ احرام آورده است، بدين نتيجه مى‌رسيم كه مقصود ايشان از «نسك» همان نيت، تلبيه و لبس‌الثوبين است. 3بررسى:
به نظر مى‌رسد اين نظريه دليلِ خاصى نداشته باشد؛ نه علامه در مختلف و نه صاحب جواهر و نه فقهاى متأخرى كه نظر علامه را نقل كرده‌اند، دليلى براى اين نظريه نياورده‌اند و روايات هم چندان مساعدتى با اين قول ندارد، اگر نگوييم هيچ دلالتى بر آن ندارد بلكه مخالف آن است. در مباحث بعدى به تفصيل از دلالت روايات بحث خواهيم كرد.