14
اسرار حج در نهج البلاغه
على بن ابيطالب - ع - در نهج البلاغه دربارۀ اسرار و معارف اين واجب الهى فرمود:
«خداوند حج را بر شما واجب كرده، آنجا را قبلۀ مردمان ساخت، و آن را براى دينداران نشانۀ فروتنى در برابر عظمت او و اعتراف به عزّت و بزرگوارى خداوند قرار داد. و از ميان بندگان خود، گوش بفرمانانى را برگزيد، كه دعوت او را پذيرفته، گفتارش را گوش فرا دادند و بر جايگاه پيامبران ايستادند، و چونان فرشتگانى شدند كه بر گرداگرد عرش خدا طواف كردند و در بازار عبادت حق تعالى، سودها برگرفتند. . .
خداوند كعبه را براى اسلام نشان و براى پناه آورندگان به آن، حرم قرار داد.
حج‌گزارى را واجب كرد، حق او را به مردم شناساند و زيارتش را بر شما نوشت و فرمود: بر هر كسى كه مى‌تواند و استطاعت دارد كه بر اين خانه راه يابد حج واجب است و آن كه كفر ورزيده سرباز زند، پس همانا خداوند از جهانيان بى‌نياز است.» 1و در خطبۀ قاصعه فرمود:
«خداوند خانه‌اش را، كه وسيلۀ قيام و قوام مردم است، در منطقه‌اى كوهستانى و پر از سنگلاخ و در ميان كوههايى سخت و شن‌هايى نرم و چشمه‌هايى كم آب و روستاهايى پراكنده قرار داد و از آدم و فرزندان او خواست تا روى به آن خانه نهند و دل‌هاى خود را به سوى آن متوجه سازند. . . تا از روى خوارى شانه‌هاشان را جنبانده، گرداگرد آن لا اله الاّ اللّٰه گويند و خاك آلوده و مو پريشان گام بردارند، لباس‌ها را پشت سر انداخته و از تن بيرون افكنند. با زدن موها، زيبايى خود را از دست دهند و بدينسان در امتحانى بزرگ و آزمايشى سخت و دشوار فرمانبرداران را از نافرمانان جدا سازد.
اگر خدا مى‌خواست مى‌توانست خانۀ خود را در بهترين و زيباترين نقطۀ روى زمين قرار دهد و سنگهاى آن را از زمرّد سبز و ياقوت سرخ فام بپا سازد؛ ليكن خداوند بندگان خود را با انواع سختى‌ها آزمايش مى‌كند و با مجاهدتهاى گوناگون به بندگى وامى‌دارد، با دشواريها و ناخوشاينديها آنان را مى‌آزمايد تا كبر و خودپسندى را از قلوبشان بزدايند و فروتنى را جايگزين آن سازند.» 2نگرشى اينچنين به حج واعمال آن، در فرموده‌هاى بسيارى از امامان - عليهم‌السلام - پديدار است. امام باقر - ع - به هنگام تشرف به حج و پس از ورود به مسجدالحرام، مردمى را ديدند كه گرداگرد كعبه طواف مى‌كنند، نگاهى به آنان افكنده فرمود: «هكذا يطوفون فى الجاهلية» ؛ «در زمان جاهليت نيز اينچنين طواف مى‌كردند.» (بسان اين مردم، هفت بار كعبه را دور