25
ب - اگر روايات براى استطاعت، غير از معناى عرفى آيه، چيزى را بيان كرده باشند تأخير بيان از وقت حاجت لازم مى‌آيد.
توضيح: تمامى رواياتى كه آيه استطاعت را به داشتن زاد و راحله تفسير كرده‌اند، از موسى بن جعفر - عليه‌السلام - به بعد مى‌باشد. 1بنابر اين، اگر بگوييم استطاعت شرط وجوب حج است و اين غير از معناى عرفى و لغوى آيه است، لازم مى‌آيد اين مطلب تا زمان موسى بن جعفر - ع - بيان نشده باشد و اين تأخير بيان از وقت حاجت است.
ج - در برخى از روايات تفسير كننده؛ از جمله صحيحۀ احمد بن مسلم 2وصحيحۀ حلبى 3و حديث ابابصير 4و صحيحۀ معاوية بن عمار 5استطاعت به زاد و راحله تفسير نشده است.
اين روايات دلالت دارند در صورتى كه زاد و راحله موجود نباشد و امكان رفتن باشد حج واجب مى‌شود. برخى از اين روايات؛ از جمله روايت ابابصير در ذيل آيه و در تفسير آيه وارد شده است.
در رابطه با مدلول اين روايات و جمع ميان اين دو دسته از روايات، بحث خواهد شد.
علاج تعارض روايات
اختلاف فقها در معناى «استطاعت» از اينجا برمى‌خيزد كه آيا رواياتى كه استطاعت را به «داشتن زاد و راحله» تفسير كرده، در مقام بيان مصاديق عرفى استطاعت در آيه است يا اين كه روايات معناى ديگرى غير از معناى آيه را بيان مى‌كند؟ گفتنى است پيش از اين ثابت كرديم كه باور اول صحيح است.
و به فرض كه نظر دوم را بپذيريم، بحث از مفاد روايات و جمع ميان آنها، در صورت تعارض، ضرورى است.
روايات در اين باره كه «زاد و راحله در تحقق استطاعت موضوعيت دارد يا نه» اختلاف دارند و ثمره اين بحث اين مى‌شود كه تا زاد و راحله نباشد استطاعت وجود ندارد و اگر بدون آن دو، حج انجام پذيرد، كفايت از حج واجب نمى‌كند. پس در اين صورت كسى كه زاد و راحله