12تحمل، ادامه دهد حج بر او واجب است. 1گروهى ديگر مى‌فرمايند: چنين شخصى اگر فريضۀ حج بجا آورد، باطل است. 2عده‌اى ديگر اينگونه فرموده‌اند كه: چنانچه شخص پولى دارد و آن پول مخارج حجش را تأمين مى‌كند، در اين صورت حج بر او واجب است، گرچه نياز به ازدواج داشته باشد و ترك ازدواج سبب ارتكاب حرام شود. 3برخى ديگر در مقابل اين گروه مى‌فرمايند: بر چنين فردى حج واجب نيست. 4عدّه‌اى از فقها چنين نظر داده‌اند كه: چنانچه شخصى زاد (مخارج حج) و راحله (وسيلۀ رفت و برگشت) نداشته باشد ولى رفتن به مكه با پاى پياده بى‌مشقت و زحمت برايش ممكن گردد، حج بر او واجب نيست. 5در مقابل اينها بعضى مى‌فرمايند: اگر شخص بدون زاد و راحله و بى‌مشقت بتواند به مكه برود، حج بر او واجب است. 6بى‌شك اينهمه اختلاف فتوا ريشه در تشخيص و تبيين موضوع شرط وجوب حج؛ يعنى استطاعت دارد.
اين مطالب و عوامل بسيار ديگر سبب شد تا سلسله مقالاتى را پيرامون موضوع شناسى فقهى حج آغاز كنيم.
موضوعات فقهى از جهات گوناگونى تقسيم پذيرند؛ از جمله مى‌توان آنها را به «شرعى» ، «عرفى» و «طبيعى» تقسيم كرد. پر واضح است، منظور از موضوع در اين بحث؛ اعم از آن چيزى است كه در اصطلاح علم اصول به متعلق حكم ياد مى‌شود.
ما در اين نوشته، به بحث و بررسى از «استطاعت» كه يكى از موضوعات پر فرع و كليدىِ حجّ است مى‌پردازيم.
در خاتمه، راقم اين سطور كه به بضاعت مزجاة خود اعتراف دارد، از خوانندگان انديشه‌مند، درخواست‌مى‌كند باپيشنهاد وانتقادهاى سودمند ياريش‌رسانند وبهره‌مندش سازند.
پيشينۀ بحث
در كتابهاى استدلالى فقه، تا زمان شيخ مفيد بحث استطاعت عنوان نشده است.