53 نگاهى به پيشينۀ مسأله

شيخ صدوق (متوفاى 381 ه‍. ق.) در كتاب «الهدايةُ بالخير» دربارۀ واجبات طواف، تنها اين نكته را يادآور شده است كه: بايد هفت شوط باشد. ¹شيخ مفيد (336، 413 ه‍. ق.) در كتاب «المقنعه فى الأصول و الفروع» فرموده است: «ثم يستفتح الطواف بالحجر الاسود. . .» ؛ «طواف از حجرالاسود شروع مى‌گردد.» ²سيد مرتضى (355-436 ه‍. ق.) در كتاب «جمل العلم و العمل» نيز همانند شيخ مفيد آغاز طواف را از حجرالاسود و انجام آن را به حجرالاسود واجب شمرده است. ³همو در كتاب «الانتصار» كه به مسايل اختصاصى شيعه در حج پرداخته و متعرض اين مطلب كه طواف بايد بين مقام و خانه باشد، نشده است. ⁴وى، در كتاب «الاقتصاد» كه مسايل بيشترى را در ارتباط با طواف متعرض شده، اين مطلب را طرح نكرده است. ⁵ابى‌صلاح حلبى (347-447 ه‍. ق.) در كتاب «الكافى فى الفقه» نيز متعرض اين مسأله نشده وفقط فرموده: شروع طواف بايد از حجرالاسود باشد. ⁶شيخ طوسى (385-460 ه‍. ق.) در «النهايه فى مجرد الفقه و الفتاوىٰ» كه نسبت به فقيهان پيش از خود، مسايل زيادترى را راجع به طواف آورده نيز، به اين مسأله نپرداخته است. ⁷وى در كتاب «الجمل و العقود» در احكام طواف فرموده: واجبات طواف چهار چيز است: 1 - شروع طواف از حجرالاسود؛ 2 - تكميل هفت شوط؛ 3 - طهارت؛ 4 - دو ركعت نماز، نزد مقام. ⁸ملاحظه مى‌كنيد كه از تحديد مطاف سخنى به ميان نياورده است.

همو در كتاب «الخلاف» فرمود:

«مسألة: اذا تباعد من البيت حتى يطوف بالسقايه و زمزم لم يجزه و قال الشافعى يجزئه دليلنا إن ما ذكرنا مقطوع على اجزائه و ما ذكروه ليس على اجزائه دليل، فالاحتياط ايضاً يقتضى ما قلناه.» ⁹هرگاه طواف كننده از خانه به حدى دور گردد كه به محل سقايه و چاه زمزم برسد، طوافش مجزى نيست. و شافعى گفته است مجزى است. دليل ما اينست كه آنچه ما، دربارۀ طواف دور خانه گفته‌ايم، قطعاً مجزى است، ليكن مكفى بودن آنچه آنان گفته‌اند (طواف بر سقايه و زمزم) بى‌دليل است. بل، احتياط نيز مقتضى قول ماست.