39دين نزد آنان بفرستد. 1اين سخن درست‌تر مى‌نمايد. چند خبر زير اين مطلب را تأييد مى‌كند. گفته شده است كه اسعد بن زراره «اوّل مَن جَمَّع الناس بالمدينة» . سهيلى دربارۀ اين «اجتماع در جمعه» مى‌نويسد: اين قبل از آمدن حكم (نماز) جمعه بوده و تنها پس از هجرت رسول خدا - ص - حكم آن نازل شد. به نقل مورّخان از آنجا كه اوس و خزرج [بدليل اختلافات قبلى] كراهت داشتند كه يكى از ميان آنان امامت كند، خواستند تا مُصْعب بن عمير امامت آنان را عهده‌دار شود. 2با آن كه سمهودى در اين خبر وى را اولين كسى دانسته كه: «اَجمَع الناس فى الجُمُعة» ، اما مى‌توان گفت: اين امر پس از آن بوده كه اسعد مردم را جمع مى‌كرده و زمانى كه مشكل امامت براى آنان مطرح شده، از رسول خدا - ص - خواسته‌اند تا مصعب را نزد آنان فرستد. اگر چنين بود كه مصعب بنيادگذار اوّلين اجتماع در جمعه باشد، معنا نداشت كه در ديگر منابع يادى از اسعد بن زراره شود، گرچه نبايد اين مدّت به طول انجاميده باشد.
بيهقى گفته است جمع ميان اين دو نقل به آن است كه مصعب به حمايت اسعد اولين جمعه را برپا كرده است. 3
در روايتى آمده است كه تعداد اين افراد در نخستين (يا يكى از نخستين اجتماعاتشان در جمعه) چهل نفر بوده است. 4آنها در يكى از حرّه‌ها با نام حره نقيع الخضمات در قسمتى كه مسطح بوده اجتماع مى‌كرده‌اند 5(ظاهراً به قصد پنهان شدن) .
آنچه مسلم است اين كه به زودى بر اين تعداد افزوده شده و مصعب كه نزد اسعد مى‌زيسته به حمايت و تلاش وى، اقدامات زيادى در ترويج اسلام در يثرب انجام داده است. دليل ديگرى كه براى فرستادن مصعب - بعد از آمدن گروه دوازده نفرى به يثرب - وجود دارد، روايتى است از عروه؛ در اين نقل آمده كه اينان به رسول خدا - ص - نامه نوشتند كه بهتر است شخصى را از طرف خود براى دعوتِ مردم به كتاب خدا بفرستد؛ چرا كه [فانه ادنى ان يتّبع] او زودتر مورد اطاعت قرار خواهد گرفت. وى مى‌افزايد كه آنها در خفا به دعوت مردم مى‌پرداختند. 6بيشترين ابزار دعوت، قرائت قرآن بوده است و به همين دليل مصعب بن عمير را مقرئ مى‌خواندند. 7
بلاذرى با اين نقل كه اسعد قبل از آمدن مصعب امامت نماز را عهده‌دار بوده، از قول كسانى ياد مى‌كند كه مى‌گويند حتّى بعد از آمدن مصعب، وى تنها قرآن مى‌خوانده و تا پيش از آمدن سالم مولى حذيفه - بعد از آنكه هجرت مسلمانان آغاز شد - اسعد بن زراره عهده‌دار نماز جماعت بوده است. 8
واقدى نيز گفته است: روايت درست آن است كه مصعب قرآن مى‌خوانده و اسعد امامت نماز را داشته است. 9اين نقل با روايات پيشين، از جمله رواياتى كه مى‌گفت: اوس و خزرج بر سر امامتِ يكى از خود، مشكل داشته‌اند، سازگارى ندارد.
در نقلى ديگر (از ابن عباس) آمده است كه پس از آمدن مصعب به مدينه، رسول خدا - ص - ضمن نامه‌اى از وى خواست تا جمعه را برپا سازد. 10اختلاف در اين روايات، تا حدى ناشى از تعارضى است كه ميان نقلهاى راويان مدنى و مكى (قريشى) وجود دارد. صرفنظر از اين اختلاف، آنچه روايات مذكور بر آن توافق دارند نقشى است كه اين دو نفر در گسترش اسلام در يثرب برعهده داشته‌اند. 11
در نقلى آمده است كه ابن ام مكتوم نيز به همراه مُصْعب، به مدينه فرستاده شده است. 12اين خبر نبايد چندان درست باشد گرچه مى‌دانيم كه ابن ام مكتوم پس از مصعب اوّلين مهاجر به مدينه به شمار مى‌آيد.