54اَلْحَمْدُللّٰه الّذىٖ حَرَّضَنٰا على الجدال و القتال - فى جُلِّ الاحوال - مع كل شيطان بَطّال و منافقٍ محتالٍ و مشرك مختال، و قال: «حرض المؤمنين على القتال» و «جاهد الكفار و المنافقين واغلظ عليهم» و «قاتلوا اولياءَ الشيطان» و «ان الشيطان لكم عدوٌ فاتخذوه عدواً» و قال: «و جاد لهم بالتى هى احسن» . والصلوة والسّلام على جميع انبيائه و رسله، الّذين جادلوا بالحق ليدحضوابه الباطل و يجاهدوا المشركين فاكثروا جدالهم. و على آله الذين افرغوا جهدهم فى دعوة الناس الى سبيل ربهم بالحكمة و الموعظة الحسنة و جادلوهم بالتى هى احسن، فبذلوا وسعهم فى مجادلة الملاحدة والكفرفا حسنوا جدالهم.
و بعد فقد قال اللّٰه تبارك و تعالى:
«الحج اشهِرُ معلوماتٌ فمن فَرَضَ فيهِنَّ فَلٰا رَفَثَ وَ لٰافُسُوقَ وَ لٰاجِدٰالَ فىٖ الحَجِّ وَ مٰا تَفْعَلُوا مِنْ خَيرٍ يَعْلَمْهُ اللّٰه، و تَزَوَّدُوا فانّ خيرالزّاد التَّقْوىٰ وَاتَّقُونِ يٰا اُولِى الأْلبٰابِ»1.
مرورى بر مدلولِ لُغَوى و اصطلاحى واژۀ «جِدال»
مقدمتاً قبل از ورود در تفسير آيۀ ياد شده، سزا بر آن ديديم كه واژۀ «جدال» را از لحاظ مدلولِ لغوى و اصطلاحى دقيقاً مورد مطالعه قرار دهيم، آنگاه ببينيم از اين كلمه در آيۀ مورد بحث، چه مفهومى در مد نظر مى‌باشد:
الف - مدلولِ لغوى «جدال» :
كلمۀ «جِدال» (به كسر جيم) از مجادله مأخوذ شده و در ريشۀ خود از «جَدْل» اشتقاق يافته است، و خود كلمۀ «جَدْل» داراى معانى زير مى‌باشد:
1 - محكم بافتن چيزى، از قبيل ريسمان و امثال آن كه اين مفهوم (يعنى استحكام و بافتن) ، روحِ اين واژه و اساس آنرا تشكيل مى‌دهد،2 و معانى ديگر كه براى اين واژه در كتب لغت آمده، به همين مفهوم باز مى‌گردد و داراى چنين جان و روحى