44
چگونگى انجام وضو نزد فريقين (3) مسح
على قمى
در بحث وضو، به مسأله شستن صورت و دست ها و چگونگى آن، نزد شيعه و سنى پرداختيم كه در شماره هاى 87 - 88 و 89 «ميقات حج»، از نظر شما گذشت و اكنون در اين بخش (كه در شماره 90 انتشار مى يابد)، به مسح و مباحث پيرامونى آن، نزد فريقين مى پردازيم:
1. مسح سر
ديدگاه اماميه پيرامون چگونگى مسح سر
در اين عملِ واجب، لازم است در موضوعات مختلفى بحث و بررسى صورت گيرد، هرچند عمل به ظاهر ساده است ليكن در عين سادگى، نياز به دقت در اداى آن نيز وجود دارد. بنابراين، بحث از مسح سر را در موضوعات ذيل پى گرفته و ديدگاه اماميه دربارۀ آن را بيان مى‌كنيم:
مقدار مجزى و كافى مسح سر در نظر اماميه
مقدار كافى و مجزى كه با مسح آن مقدار از سر، وضو صحيح مى‌شود و با آن وضو مى توان عمل واجب را انجام داد، اين است كه اسم مسح بر آن صدق كند؛ «آنچه در مسح سر واجب است آن است كه اسم مسح بر آن صدق كند و به حد و مرزى مشخص، محدود نمى گردد.» 1
به نظر اماميه، مستحب است مقدار جايى كه مسح مى‌شود، به اندازۀ سه انگشت بسته باشد، نه بيشتر. حال اگر كسى بيش از اين مسح كرد، تكلّف و زحمتى را براى خود لازم دانسته كه احتياجى به آن نبوده و استحبابى نيز نداشته است و برخلاف گروهى از عامّه، مسح تمام سر نيز در نزد اماميه، نه واجب و نه مستحب است. 2
استدلال اماميه بر مقدار مجزى
1. اجماع [منقول]؛
شيخ طوسى(ره) از چنين اجماعى خبر داده، مى گويد:
«دليل ما بر اين مقدار، اجماع و توافقى است كه علماى فرقۀ اماميه بر آن نظر داده اند.» 3
واضح است كه در ديدگاه اماميه، اجماع كاشف از قول معصوم است كه تبعيت از آن لازم و ضرورى مى باشد.
2. ظاهر آيۀ شريفۀ وضو - كه تفسير آن در بخش هاى قبل گذشت - عدم وجوب مسح تمام سر مى باشد؛ زيرا كسى كه مقدارى از سر را مسح كند، ماسح محسوب مى‌شود. 4
علاوه بر اين، در فوايد باء جارّه ثابت گرديد كه يكى از فايده‌هاى «باء» تبعيض است و دخول «باء» بر «رءوس» در اين كلام مفيد نمى تواند چيزى غير از تبعيض باشد كه آيه بر آن دلالت دارد. 5
3. سومين دليل شيعه بر اثبات مدعاى خويش، روايات بيانيه وضو از ناحيۀ معصومين(عليهم السلام) است:
زراره و بكير بن اعين از امام صادق(ع) اينگونه نقل مى‌كنند كه حضرت در مورد مسح فرمودند:
«... وَ إِذَا مَسَحْتَ بِشَيْءٍ مِنْ رَأْسِكَ ... فَقَدْ أَجْزَأَكَ»
6
«اگر مقدارى از سرت را مسح كردى، كفايت كرده [و مجزى مى باشد.]»
محل مسح
پاسخ اماميه در برابر اين پرسش كه كجاى سر بايد مسح شود؟ مى‌گويند: محل و موضع مسح، جلوى سر (مقدّم الرأس) باشد تا وضو صحيح باشد. 7
امام خمينى(قدس سره) مى‌فرمايند:
«يك قسمت از چهار قسمتِ سر، كه مقابل پيشانى است، جاى مسح مى باشد، و هر جاى اين قسمت را به هر اندازه مسح كند كافى است.» 8