18 أُخْرِجُهُ قَبْلَ الْمَئُونَةِ أَوْ بَعْدَ الْمَئُونَةِ فَكَتَبَ بَعْدَ الْمَئُونَةِ؟» ؛ ¹ «از امام ابى‌جعفر (ع) پرسيدم: خمس را پيش از اخراج مئونه بپردازم و يا پس از اخراج مؤنۀ آن؟ حضرت فرمودند: پس از اخراج مئونه» .

بدون شك مقصود از مئونه در اينجا منصرف است به مئونه در تحصيل مال، نه مالك و عيال.

ز) مئونۀ سال مالك و عيال او

از موارد استثنا از مطلق فايده، عبارت است از اموالى كه شخص در مدت يك سال هزينه مى كند. بى شك اين موارد متعلق خمس نيست و اختلافى در اينجا وجود ندارد. با اين وصف، به دو روايت در اين زمينه اشاره مى‌كنيم:

1. صحيحۀ على بن مهزيار؛ در اين روايت ابوعلى پسر راشد مى گويد: به امام (ع) عرض كردم: به من دستور داديد كه به فرامين شما جامۀ عمل بپوشانم و حق شما را بگيريم ازاين‌رو به دوستان و اصحاب شما اين مطلب را اعلان كردم:

«. . . فَقَالَ لِي بَعْضُهُمْ وَ أَيُّ شَيْءٍ حَقُّهُ فَلَمْ أَدْرِ مَا أُجِيبُهُ؟ فَقَالَ: يَجِبُ عَلَيْهِمُ الْخُمُسُ، فَقُلْتُ: فَفِي أَيِّ شَيْءٍ؟ فَقَالَ فِي أَمْتِعَتِهِمْ وَ صَنَائِعِهِمْ. . . إِذَا أَمْكَنَهُمْ بَعْدَ مَئُونَتِهِمْ. . .» ²

«ابوعلى از امام (ع) مى‌پرسد: اصحاب شما از من پرسيدند حق امام چيست؟ من نتوانستم پاسخ دهم. حضرت در پاسخ فرمود: خمس بر آنها واجب است. پرسيدم: خمس در چه چيز؟ حضرت فرمود: خمس در كالا و صنايع. . . هر چه كه توان داشتند بعد از مئونه شان.»

اين روايت كه از نظر سند نيز صحيحه است، دلالت دارد بر وجوب خمس، پس از كسر هزينه‌هاى مورد نياز صاحبان اموال؛ زيرا جملۀ آخر

«بَعْدَ مَئُونَتِهِمْ» كه ضمير در آن، جمع مذكر است، دلالت دارد بر اينكه وجوب خمس مشروط است به استثناى مئونه هاى مورد نياز زندگى؛ زيرا مقصود از ضمير عقلا است؛ يعنى هزينۀ صاحب مال و نان خورهاى او.

2. صحيحۀ ديگر ابن مهزيار؛ در آن تصريح شده كه ميان ما اختلاف است. بعضى مى‌گويند خمس واجب است در اموال. پس از استثناى هزينه‌هاى همان اموال، نه هزينه‌هاى لازم صاحب مال و عيال؛

«فَكَتَبَ وَ قَرَأَهُ عَلِيُّ بْنُ مَهْزِيَارَ عَلَيْهِ الْخُمُسُ بَعْدَ مَئُونَتِهِ وَ مَئُونَةِ عِيَالِهِ وَ بَعْدَ خَرَاجِ السُّلْطَانِ» ؛ «حضرت در پاسخ نوشتند و اين نوشته را على بن مهزيار نيز قرائت كرد مبنى بر اين كه خمس واجب است پس از استثناى مؤنۀ مالك و نان خورهاى او و پس از پرداخت ماليات و خراج