73
از نگاهى ديگر
اضطراب در حج و راهبردهاى مقابله با آن
محمد حسين شريفى نيا
مقدمه
موضوع اين نوشتار در بارۀ تأثير نگرانى و اضطراب بر نارسايى عملكرد حجاج در انجام مناسك حج است؛ اما پيش از پرداختن به موضوع، بيان چند مقدمه ضرورى است:
1. خداوند در قرآن كريم مى‌فرمايد: «خانۀ خدا محل امنيت و آرامش انسان‌ها است.» با توجه به جامعيت مفاهيم قرآنى، بى‌گمان، منظور از امنيت، تنها امنيت جانى و بدنى نيست؛ بلكه احتمالاً امنيت روانى و معنوى هم كه از آن به عنوان احساس آرامش ياد مى‌كنيم در اين آيه مورد توجه مى‌باشد. بدين ترتيب مى‌توان گفت خانۀ خدا، خانه‌اى است كه هر انسانى وارد آن شود بايد از انواع اضطراب‌ها، نگرانى‌ها، دغدغه‌ها و هر مسأله‌اى كه آرامش او را به هم مى‌زند، در امان باشد و اين مسأله همان‌طور كه بزرگانِ تفسير نوشته‌اند، جنبۀ تشريعى و امرى دارد؛ گويا به متوليان امر دستور مى‌دهد كه بايستى زمينۀ آرامش ميهمانان خدا از جنبه‌هاى مختلف را فراهم كنند.
2. حج، به معناى «قصد» است و در اينجا يعنى «قصد حركت از خود به خدا» ؛ بر اين اساس، حج زمينۀ مناسبى است براى ايجاد تغيير و تحوّل در حاجى و از آنجاكه مهم‌ترين هدف حج، ايجاد تحول و دگرگونى معنوى و رفتارى و تغيير انسان‌هاست و يكى از پيش‌شرطهاى هر نوع تحول و تغييرى، وجود آرامش و فضاى بدون اضطراب و دغدغه براى افراد است. براى رسيدن به اين هدف مقدس بايد آرامش مطلوب را براى حجاج و زائران بيت‌الله فراهم نماييم.
3. طبق پژوهش‌هاى بى‌شمار روان‌شناختى، اضطراب و دلهره، عامل مزاحم نيرومند در بروز رفتار و تفكر صحيح است. وقتى انسان دچار اضطراب و دلهره مى‌شود، گويا مانعى در مسير شناخت‌ها و رفتارهاى سالم و سازنده‌اش به وجود مى‌آيد كه او را دچار مشكلِ دستپاچگى و سردرگمى مى‌كند. براى نمونه؛ همان‌طور كه وقتى كامپيوتر هنگ مى‌كند با اين‌كه اطلاعات موجود است و مانيتور سالم، اما اطلاعات موجود در هارد بالا نمى‌آيد؛ اضطراب شديد هم همان كارِ هنگ‌كردن در انسان را انجام مى‌دهد. وقتى اضطراب در