55مأمون را ستوده، مى‌گويد:
أَصْبَحَ وجهُ الزَّمانِ قَدْ ضَحِكا
بِرَدِّ مأمُونِ هاشِمٍ فَدَكا 1
در بارۀ شخص اول در نامۀ مأمون بايد گفت: محمد بن يحيى بن حسين بن زيد الشهيد بن امام سجاد (ع) ، سيدى جليل القدر و عظيم الشأن بود. ابوالحسن عمرى نسابه، او را امير مدينۀ منوره در زمان مأمون عباسى مى‌داند. 2او مكنّى به ابوجعفر 3و ملقّب به اصغر 4و مشهور به اقساسى است. 5ابوطالب مروزى او را امير مكه و مدينه در زمان مأمون مى‌داند و مى‌نويسد: پس از تصرف مدينه به دست ابوالسرايا، با او بيعت كرد. 6ابن طقطقى، امارت محمد اقساسى بر مدينه را در سال 216ق. مى‌داند كه ظاهراً درست‌تر است. 7
با اين‌كه مادرش امّ ولد (كنيز) بود، 8اما برخى از علماى انساب مادر او و دو برادرش احمد و على را فاطمه دختر حسن بن جعفر الخطيب بن حسن مثنى بن امام حسن (ع) مى‌دانند. 9كه ظاهراً با همسر محمد اشتباه گرفته‌اند.
محمد اقساسى داراى فرزندان زيادى بود اما از سه تا شش فرزند خود نسل داشته كه عبارت‌اند از:
1. ابوالحسن على الاكبر النقيب، معروف به زاهد و نقيب كوفه.
2. ابو جعفر محمد اقساسى، درحالى‌كه در شكم مادر بود، پدرش را از دست داد؛ از اين‌رو، پس از به دنيا آمدن، نام پدر را بر او نهادند.
3. احمد موضح اقساسى در كوفه بود و مادرش فاطمه دختر حسن بن جعفر بن حسن مثنى بود.
4. حسين 5. ابوالحسين يحيى 6. عيسى. 10
علماى انساب به هنگام معرفى فرزندان محمد اقساسى، از آنان اين‌گونه ياد مى‌كنند:
«هو بيت المقدم و يعرفون بالاقساسيون» 11،
«ولده سادة معظمون» 12؛ «ونسل محمد اقساسى بسيارند، و نقابت و بزرگى داشته‌اند» . 13
جايگاه يحيى، پدر محمد اقساسى
يحيى بن حسين ذى الدمعة بن زيد الشهيد، نوادۀ بزرگوار امام سجاد (ع) است كه در فضل و دانش و تقوى از سرآمدان روزگار خويش بود.
كنيه‌اش ابوالحسين 14و از اصحاب امام كاظم (ع) بوده و از وثاقت و امانت وى همين بس كه يكى