80 4. صحيح جميل بن دراج

«عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ (ع) قَالَ لَا بَأْسَ بِالظِّلَالِ لِلنِّسَاءِ وَ قَدْ رُخِّصَ فِيهِ لِلرِّجَالِ» . ¹ جميل بن دراج از امام صادق (ع) نقل كرده كه فرمود: استظلال براى زنان اشكال ندارد و براى مردان ترخيص شده است.

چگونگى استدلال

همچنانكه براى زنان استظلال جايز است، براى مردان نيز ترخيص داده شده است و اين ترخيص را دليل بر جواز استظلال براى مردان شمردهاند.

پاسخ: اگر براى مرد سايه گرفتن جايز باشد، تعبير به ترخيص معنى ندارد؛ زيرا مناسب بود كه رجال عطف بر نساء شود، در حاليكه عطفى صورت نگرفته است؛ بنابراين، حكم ترخيص با اضطرار سازگار است؛ يعنى استظلال براى مردان ممنوع است ولى در مواقعى ترخيص داده شده اند. شاهد آن نيز كلمۀ «قد» است كه در برخى موارد به معناى «گاهى» آمده است. شاهد ديگر، سخن صاحب وسايل الشيعه ميباشدكه روايت را حمل بر اضطرار كرده است.

خلاصه اينكه با هيچ يك از روايات ياد شده نميتوان بر جواز استظلال مُحرم استدلال كرد. علاوه اينكه اين روايات به فرض تعارض، با روايات متواترۀ حرمت قابل رقابت نيستند.

فتواى اهل سنت در مورد استظلال

ميان فقهاى اهل سنت، در مورد استظلال اختلاف است. بيشتر، آن را جايز شمردهاند. گر چه ابن رشد از فقهاى به نام دركتاب «بداية المجتهد» ²و همچنين وهبه زحيلى از فقهاى معاصر اهل سنت در كتاب «الفقه» به مسأله استظلال هيچ اشارهاى ندارند. فتواى اهل سنت را از كتاب خلاف نقل مى كنيم:

شيخ طوسى دركتاب «الخلاف» مينويسد: مالك، احمد و شافعى استظلال را جايز شمردهاند، ³وى از حنفى نامى نبرده است. در حج نيز ديده ميشود كه اهل سنت هنگامى