10
3. مراد از مكه در روايات، مكۀ قديم است يا مكۀ كنونى؟
اين پرسش از دو جهت داراى اهميت است:
الف: كسانى‌كه از مسجد تنعيم محرم مى‌شوند و مى‌خواهند عمرۀ مفرده انجام دهند، آيا لازم است با توجه به اين‌كه مكه تا مسجد تنعيم توسعه يافته، از استظلال بپرهيزند يا نه؟
ب: با توجه به اين‌كه در مسائل بيان شده، مكه منزل است و جايز است مُحرم براى خود ايجاد سايه كند، آن‌هم با هر وسيله‌اى، حتى چتر و غيره، حال آيا محدودۀ جواز - كه از روايات استفاده مى‌شود - مكۀ قديم است يا جديد؟ و آيا محرم مى‌تواند در قسمت توسعه يافتۀ حرم استظلال كند يا نه، و اگر چنين كند، موجب كفاره است؟
در اين‌جا به روايتى استدلال شده كه شيخ طوسى در كتاب «الغيبه» آن را نقل كرده است.
متن حديث:
محمد بن عبد الله حميرى نامه‌اى به امام زمان (عج) نوشت و در آن] از مُحرمى پرسيد كه:
«. . . يَسْتَظِلُّ مِنَ الْمَطَرِ بِنَطْعٍ أَوْ غَيْرِهِ حَذَراً عَلَى ثِيَابِهِ وَ مَا فِي مَحْمِلِهِ أَنْ يَبْتَلَّ فَهَلْ يَجُوزُ ذَلِكَ الْجَوَابُ إِذَا فَعَلَ ذَلِكَ فِي الْمَحْمِلِ فِي طَرِيقِهِ فَعَلَيْهِ دَمٌ» . 1
«. . . براى پيشگيرى از باران، به‌وسيلۀ تكۀ پوست يا غير آن، سايه‌بان بسازد كه لباس‌ها و مطاعش كه داخل محمل است، خيس و تر نشود و ايشان جواب مى‌دهند: اگر در راه اين كار را بكند، بايد كفاره دهد.»
از قيد «فِي طَرِيقِهِ فَعَلَيْهِ دَمٌ» استفاده مى‌شود كه اگر در راه نبود و استظلال كرد، كفاره ندارد و نداشتن كفاره دليل بر عدم حرمت است و به طور مسلّم اگر كسى در شهرى ساكن شده و بار و بنه خود را پياده كرده، در طريق نيست، هرچند در داخل شهر در آمد و شد باشد.
از نظر فقها، وجود يك قيد در كلام امام، در استدلال دخالت دارد و دليل مخال-ف هم نداريم، به‌خصوص كه ارتكاز ذهنى سؤال كننده هم همين بوده كه در حال سير و حركت چه كنم؟ و اگر اين ارتكاز ذهنى صحيح نبود، امام (عليه السلام) آن را تأييد نمى‌كرد. 2
سند روايت:
روايت ياد شده، داراى دو سند است:
* كتاب احتجاج مرحوم طبرسى به سند: «حميرى كه نامه نوشته به امام زمان (عج)» . 3