60پى‌ريزى كنند كه نتيجه‌اش پيشرفت اقتصادى و صنعتى و استقلال از بيگانگان و دول استعمارگر است.
قرآن كريم مى فرمايد:
( لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّكُمْ. . . ) .48
«بر شما گناهى نيست كه [در سفر حجّ] فضل پروردگارتان [روزى خويش] را بجوييد.»
اين آيۀ شريفه، يك حكم جاهلى - گناه بودن داد و ستد در ايام حج - را لغو كرده و به مسلمانان اجازه داده است كه در زمان برگزارى مراسم حج داد و ستد كنند؛ زيرا اسلام مى‌خواهد مسلمانان دركنار بهره‌مندى از آموزه‌هاى اخلاقى، معنوى، سياسى و فرهنگى حج، با طرح يك برنامۀ كلان اقتصادى، پايه‌هاى اقتصادى جوامع اسلامى را بنا كرده و با مبادلات تجارى ميان ملت‌هاى مسلمان، اقتصاد نيرومندى را به وجود آورند كه دنياى اسلام نه تنها از بيگانگان بى‌نياز بلكه در فعاليت‌هاى اقتصاد جهانى پيشتاز باشد.
يكى از اسباب و برنامه‌هاى فقر زدايى در فريضۀ حج، استفادۀ به جا و مناسب از گوشت قربانى است. پيامبر خدا (ص) در اين باره فرمود:
«إِنَّمَا جَعَلَ اللهُ هَذَا الأَضْحَى لِتَشْبَعَ مَسَاكِينُكُمْ مِنَ اللَّحْمِ فَأَطْعِمُوهُمْ» .49
«خداوند قربانى را قرار داد تا نيازمندان شكمى سير از گوشت بخورند، پس آنان را اطعام كنيد.»
امام صادق (ع) در اين موردكه جايز است گوشت قربانى را از مِنا بيرون ببرند و به مصرف فقرا و نيازمندان برسانند، فرمود:
«كُنَّا نَنْهَى النَّاسَ عَنْ إِخْرَاجِ لُحُومِ الأَضَاحِيِّ مِنْ مِنًى بَعْدَ ثَلاَثٍ لِقِلَّةِ اللَّحْمِ وَ كَثْرَةِ النَّاسِ، فَأَمَّا الْيَوْمَ فَقَدْ كَثُرَ اللَّحْمُ وَ قَلَّ النَّاسُ فَلاَ بَأْسَ بِإِخْرَاجِهِ» .50
«ما، مردم را از بيرون بردن گوشت قربانى از منا، بعد از سه روز نهى مى‌كرديم به دليل كم بودن گوشت و زياد بودن مردم، اما امروز چون گوشت زياد شد ومردم كم‌اند عيبى ندارد كه گوشت قربانى را بيرون ببرند.»
12. آزمايش و اختبار
از اسرار مهمّ حج، آزمون بندگان است كه امام على (ع) در يك بيان تفصيلى به آن پرداخته، فرمودند:
«أَ لاَ تَرَوْنَ أَنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الأَوَّلِينَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ7 إِلَى الآخِرِينَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لاَ تَضُرُّ وَ لاَ تَنْفَعُ وَ لاَ تُبْصِرُ وَ لاَ تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَيْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِي جَعَلَهُ لِلنَّاسِ قِيَاماً، ثُمَّ وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الأَرْضِ حَجَراً وَ أَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْيَا مَدَراً وَ أَضْيَقِ بُطُونِ الأَوْدِيَةِ قُطْراً بَيْنَ جِبَالٍ خَشِنَةٍ وَ رِمَالٍ دَمِثَةٍ وَ عُيُونٍ وَشِلَةٍ وَ قُرًى مُنْقَطِعَةٍ لاَ يَزْكُو بِهَا خُفٌّ وَ لاَ حَافِرٌ وَ لاَ ظِلْفٌ» .
ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ7 وَ وَلَدَهُ أَنْ يَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ فَصَارَ مَثَابَةً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ وَ غَايَةً لِمُلْقَى رِحَالِهِمْ تَهْوِي إِلَيْهِ ثِمَارُ الأَفْئِدَةِ مِنْ مَفَاوِزِ قِفَارٍ سَحِيقَةٍ وَ مَهَاوِي فِجَاجٍ عَمِيقَةٍ وَ جَزَائِرِ بِحَارٍ مُنْقَطِعَةٍ حَتَّى يَهُزُّوا مَنَاكِبَهُمْ ذُلُلاً يُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ وَ يَرْمُلُونَ عَلَى أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِيلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ ابْتِلاَءً