59«و حج را براى تقويت دين (واجب كرد)» .
يكى از فلسفه ها و اسرار يقينى حج، تقويت اسلام است. بى شك همين اجتماع مسلمانان كه افراد يكديگر را مى‌بينند. در تقويت دين مؤثر است هرچند كافى نيست.
استاد شهيد مطهرى در تبيين فرايند اين كاركرد حج مى‌گويد:
تقويت اسلام يعنى چه؟ اسلام نيرو بگيرد يعنى چه؟ نيرو گرفتن اسلام به اين است كه بر ايمان پيروان اسلام افزون شود و عمل پيروان اسلام با اسلام انطباق پيدا كند و بر عدد پيروان اسلام افزوده شود. تقويت اسلام به اين است كه مسلمانان قوى‌تر باشند و قوى‌تر بودن آن‌ها به اين است كه پيوند اتحاد آن‌ها محكم‌تر شود.
پس برنامۀ تقويت اسلام در دو قسمت بايد اجرا شود: قسمت اوّل در اين است كه برنامه‌ها و نشريه‌ها و تعليمات در ايام حج داده شود. از فرصت حج استفاده شود و به نشر حقايق اسلامى پرداخته شود، از راه مواعظ، روحيه مردم براى عمل به اسلام آماده شود كه مردمى كه بر مى گردند با آمادگى بهترى برگردند.
همان كارى كه پيامبر خدا (ص) كرد، كه از اين مواقف براى تعليم و تربيت مسلمانان به طرز مؤثرى استفاده كرد.
قسمت دوم مربوط است به تقويت پيوند مسلمانان و نزديك كردن روابط آن‌ها با يكديگر، آنجا كه فرمود: (يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ44) .45
امام صادق (ع) دربارۀ علت وجوب حج بر بندگان فرمود:
«فَجَعَلَ فِيهِ الاجْتِمَاعَ مِنَ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِيَتَعَارَفُوا - إِلَى أَنْ قَالَ - وَ لِتُعْرَفَ آثَارُ رَسُولِ اللهِ (ص) وَ تُعْرَفَ أَخْبَارُهُ وَ يُذْكَرَ وَ لاَ يُنْسَى» . 46
«خداوند در حج، اجتماع مردم از شرق و غرب را قرار داد تا همديگر را بشناسند. . . و با آثار پيامبر خدا (ص) و اخبار او آشنا شوند تا آثار او يادآورى گرديده، فراموش نشود.»
معلوم است حاجيانى‌كه براى انجام مناسك حج اعزام مى‌شوند، نخست ملتزم مى‌شوند عقايد، اخلاق و اعمال خود را بازخوانى و بازسازى كنند كه همين سبب تقويت دين در افراد مسلمان مى‌شود و با حضور آنان در مدينه و مكه و مواقف مختلف، با آثار بازمانده از اسلام آشنا مى‌شوند كه اين نيز به نوبه خود باعث استحكام باورهاى دينى مى‌گردد.
از سوى ديگر، همه ساله با همايش بزرگ مسلمانان در مكه و مدينه، به ويژه در زمان معاصر، با وجود رسانه‌هاى بين المللى، نام اسلام و معارف اسلامى به سراسر جهان منتشر مى‌شود كه سبب آشنايى مردم دنيا با اسلام و تعاليم دينى و گرايش آن‌ها به اسلام مى‌گردد.
11. حج و فقر زدايى
«فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ» . 47
«همانا حج و عمره، فقر و ندارى را برطرف مى‌سازند.»
از ديگر آثار حج، توسعۀ اقتصادى و رفع فقر از مسلمانان و امت اسلامى است. اگر حج، چنان‌كه مقصود شارع مقدس و خواست پيامبر اعظم و جانشينان معصوم آن حضرت است، عملياتى شود، مسلمانان مى‌توانند با برنامه‌ريزى صحيح در كنگرۀ عظيم حج، برنامۀ اقتصادى كاملى را