53
اسرار و معارف حج در نهج البلاغه
چكيده
نهج البلاغه‌كه در زبان دانشمندان مسلمان به برادر قرآن شهرت يافته، همانند قرآن عظيم است؛ چه، قرآن كتابى است آسمانى و خداوند - عزّ و جلّ - آن را با زبان پيامبر اعظم، خاتم انبيا (ص) بيان فرموده و نهج البلاغه كتابى است كه مضامين متينِ آن، از منبع علم الهى تراوش كرده و بر زبان بابِ مدينۀ علمِ نبوى جارى گرديده است؛ كتابى‌كه جامع حقايق اسلام و مذهب جعفرى است و افراد بشر را با رمزهاى هستى جهان، انسان و دين آشنا كرده و به سعادت و سيادت جاودانى راهنما است.
اسرار و معارف حج، از جمله دانش‌ها و علومى است كه به طور محدود و در فرازهايى كوتاه از نهج‌البلاغه بيان گرديده و اين نوشتار به برخى از مهم‌ترين آن‌ها پرداخته است:
كليدواژه‌ها: اميرالمؤمنين، تقويت دين، پرچم برافراشتۀ اسلام، آزمايش و اختبار و جهاد ضعيفان.
مقدمه
اميرمؤمنان، على بن ابى‌طالب7 كه جان پيامبر91 و تربيت يافتۀ دامان اوست،2 قرآن ناطق و عالِم به ما كَان و ما يكون و ما هوكائن است. او آيت كبراى خداوند، اسم اعظم و كارشناس اعلاى آدم و عالم و دين خداست؛ همو كه با هندسۀ تفصيلى عالَم، آدم و دين آشنا است و منبع معصوم و كامل شناسايى حقايق جهان، انسان و معارف دينى است.
از اين رو، براى آگاهى از اسرار و معارف فريضۀ حج - كه از جامع‌ترين عبادات و مناسك دينى است - به بررسى سخنان امير بيان در نهج البلاغه پرداخته‌ايم. هرچند سخنان كوتاهى از آن حضرت در بارۀ حج نقل گرديده، اما در همين سخنان اندك، به اسرار و معارف پرشمارى اشاره كرده‌اند كه اين نوشتار اهمّ آن‌ها را بررسى مى‌كند:
1. فريضۀ جهت‌بخش و جامع:
امام (ع) در خطبۀ نخست نهج البلاغه كه سخن از خلقت آسمان و زمين، آدم و اهميت قرآن است، در فرازى به حج مى پردازد كه پيام ويژۀ آن مى‌تواند اين باشد كه حج بيت الله الحرام عصارۀ اسلام و در برگيرندۀ مسائل مهمّ فردى، اجتماعى، تربيتى، اخلاقى و سياسى اين دينِ خاتم است.3
از همين رو، حضرت در آغازين خطبۀ خود سخن از وجوب حج به ميان مى‌آورد و با تعابير گويا و دقيق، مسلمانان جهان را به انجام اين فريضۀ بزرگ تشويق مى‌كند:
«وَ فَرَضَ عَلَيكُم حَجَّ بَيتِهِ الحَرامِ، الَّذي جَعَلَهُ قِبلَةً لِلاَنامِ» . 4
«و خداوند حجّ خانۀ محترمش را بر شما واجب كرد، همان خانه‌اى كه آن را براى مردم قبله قرار داد.»
2. شوق و بى‌قرارى در برابر خدا