54امام (ع) شيفتگى و بى‌قرارى حج‌گزاران نسبت به خداوند و خانه او را چنين به تصوير مى‌كشد :
«يَرِدُونَهُ وُرُودَ الأَنْعَامِ وَ يَأْلَهُونَ إِلَيْهِ وُلُوهَ الْحَمَامِ» . 5
«وارد مسجد الحرام مى‌شوند، همچون حيوانات تشنه‌اى كه به آب مى‌رسند و در آن پناه مى‌گيرند همانند كبوترانى كه در آشيانه جاى مى‌گيرند!»
تشبيه حاجيان به انعام، يا به خاطر تواضع فوق العادۀ آنان در برابر بيت الله است و يا اشاره به بى‌قرارى و بى‌تابى آن‌ها به هنگام هجوم به سوى خانۀ كعبه و طواف آن دارد.
چنين تعبيرهايى در عرف عرب مفهومى متفاوت با عرف ما دارد و اهانت و سبكى از آن برداشت نمى‌شود و همچنين تشبيه عاشقان خانۀ خدا به كبوتر، يادآور آن است كه اين پرندۀ بى‌آزار، رمز محبّت، صلح، صفا و امنيت است و زمزمۀ آميخته به شوق دارد.
جالب توجه است كه نقطۀ آغاز اعمال و مناسك حج، از ميقات و با بستن احرام و گفتن لبيك است كه مفهومش اجابت متواضعانۀ دعوت الهى است. آرى، خداوند زائران خود را به ميهمانسراى بزرگش فرا مى‌خواند و آن‌ها لبيك‌گويان، عاشقانه و بى‌قرار با دل‌هاى سرشار از شوق و سرهاى پر از عشق و هواى دوست به سمت خانه‌اش مى‌روند و خود را در جوار قرب او ميهمان مى‌كنند كه نخستين ثمرۀ آن، روييدن جوانه‌هاى تقوا و معنويت در دل و جان حج‌گزاران است.
3. فروتنى در برابر عظمت خداوند و اعتراف به عزت او
«جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلاَمَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِه» . 6
«خداوند سبحان، حج را علامت فروتنى آن‌ها در برابر عظمتش و نشانه‌اى از اعترافشان براى عزتش قرار داد.»
انسان به دليل بهره مندى از مواهب فراوان زندگى و سرگرمى با زن و فرزند، اموال و مقامات و مناصبِ دنيايى، از هويتِ واقعى خود - كه بندگى و فقر ذاتى و عجز و ناتوانى است- غافل مى‌شود و ابراز استغنا و استكبار مى‌كند. خداوند متعال با تشريع بسيارى از عبادات و مناسك، به‌ويژه فريضۀ بزرگ حج، به تربيت انسان مى‌پردازد و او را در ادبستان حج با مناسك و عباداتى‌كه حاوى نشانه‌هاى تواضع و فروتنى است، پرورش مى‌دهد. اعمالى مانند احرام و كندن تمام لباس و زر و زيور و قناعت كردن به دو تكه پارچۀ احرام، طواف خانۀ خدا، سعى صفا و مروه و وقوف در بيابان عرفات، مشعر و منا و تراشيدن موى سر و ذبح قربانى و. . . همه و همه آموزندۀ تواضع و فروتنى در برابر عظمت پروردگارند و به راستى بت‌هاى غرور و تكبر و نخوت را در درون كعبۀ جان انسان در هم مى‌شكنند.
اعتراف به عزت خداوند، ثمرۀ ديگر فريضۀ حج است. حج‌گزار آگاه كه وارد طواف خانه مى‌شود و ميليون‌ها انسان واله و شيدا را حول خانۀ ساده و بى‌آلايش پروردگار مى‌بيند و يا در سعى ميان صفا و مروه انبوه انسان‌ها را سرگشته و حيران ميان اين دو كوه مشاهده مى‌كند، اگر عارفانه و با معرفت، با اندك تأملى به اين صحنه‌ها دقت كند، حقارت خود و امثال خود و عظمت خداوند را با ديده مى‌بيند و خاضعانه سر تعظيم در مقابل عظمت حق پايين مى‌آورد. آرى، تمام مناسك حج نشانه‌هاى عزت خداوند و كوچكى و حقارت بنده است؛ طواف، سعى، وقوف، حلق، تقصير و. . . .