719. موقعيت شنونده؛ شامل: همسان، زيردست يا بالا دست بودن شنونده نسبت به گوينده.
ج) فنون برقرارى رابطه مؤثر
مهم‌ترين تكنيك‌هاى برقرارى ارتباط كه نيازمند كسب مهارت مى‌باشند، عبارت‌اند از:
1. مهارت‌هاى گوش دادن
اين مهارت‌ها شامل انجام درست برخى فعاليت‌ها است؛ مانند توجه كردن، ساكت بودن و سخن نگفتن در ميان صحبت‌هاى گوينده، قرار دادن خود به جاى گوينده، توجه به حركات بدنى و حالت چهرۀ گوينده در هنگام صحبت، كاهش عوامل مزاحم كه تمركز ما را نسبت به گوينده مختل مى‌كند؛ اتخاذ حالات بدنى مناسب، قضاوت عجولانه نكردن، توجه به جنبه‌هاى عقلى و عاطفى كلام گوينده و پرهيز از واكنش هيجانى فورى به كلام وى مى‌باشد.
2. اصول سخن گفتن
لازم است در هنگام سخن گفتن، واژه‌هاى زيبا به كار ببريم و مؤدبانه ادا كنيم؛ متين و آرام سخن بگوييم؛ سعى كنيم آهنگ صدايمان در طول صحبت، يكنواخت و كسل‌كننده نباشد. در همه حال با چهرۀ گشاده و لبخند با ديگران روبه‌رو شويم. از بيان واژۀ نامناسب و القاب زشت پرهيز كنيم؛ دقيق و كامل سخن بگوييم؛ در هنگام عصبانيت خودمان يا مخاطب، بر خويشتن تسلّط داشته باشيم و زود خشمگين نشويم؛ در سخن گفتن شتاب نكنيم و شمرده حرف بزنيم؛ بكوشيم مختصر و مفيد سخن بگوييم تا به قول شاعر:
كم گوى و گزيده گوى چون دُر
ت--ا از سخن--ت ج---هان شود پ---ر
3. فنون رفع تعارض
گاهى ممكن است ميان گوينده و شنونده، سوءتفاهم، اختلاف ديدگاه يا تعارض و ابهامى به وجود آيد. در اين هنگام، بايد با استفاده از شگردهاى رفع تعارض، سعى كنيم اختلافات را به حداقل كاهش دهيم و جوّى از اعتماد و صميميت را به وجود آوريم.
برخى اقدامات كه براى كاهش سوءتفاهم و رفع تعارض مفيدند:
1. بتوانيم موضوع را از ديدگاه طرف مقابل ببينيم.
2. ابعاد مثبت اختلاف نظر را برجسته كنيم.
3. به جاى پاك كردن صورت مسأله، علل تعارض را شناسايى كرده و راه حل‌هاى مناسب را به كار گيريم؛
4. با استفاده از تجارب قبلى، تنش‌هاى پيش‌آمده را مديريت نماييم.
4. موانع ارتباطى
مهم‌ترين امورى كه مانع برقرارى ارتباط سازنده و مؤثر ميان ما و ديگران مى‌شود، عبارت‌اند از:
1. سرزنش و انتقاد از مخاطب.
2. با لحن تهديدآميز يا آمرانه سخن گفتن.
3. نصيحت كردن بيش از حدّ ديگران.
4. پرسش زياد و قضاوت عجولانه.
5. وجود تعارض شديد ميان دوطرف و نداشتن منافع مشترك.
6. چاپلوسى و ستايش مزورانه با اهداف پنهانى.
7. بحث عقلانى صرف و عدم توجه به حالات و نيازهاى عاطفى و هيجانى مخاطب.
5. ايجاد ارتباط در موقعيت‌هاى دشوار
گاهى در موقعيت‌هايى قرار مى‌گيريم كه برقرارى ارتباط با طرف مقابل دشوار مى‌شود و به علل مختلف، نمى‌توانيم به راحتى با ديگران رابطه برقرار كنيم. اين حالت‌ها در سفر حج كه پر از حوادث غيرمترقبه و ناگهانى است، فراوان پيش مى‌آيد؛ مثلاً گاهى وضعيتى پيش مى‌آيد كه احساس مى‌كنيم كاروان در حال متلاشى شدن است.