68بر اين اساس، نخستين كار روحانى، بعد از پذيرش مسؤوليت يك كاروان، مخاطب شناسى است. مواردى مانند اين‌كه، اين كاروان از چه منطقه‌اى است؟ خصوصيات فرهنگى، قومى، اجتماعى و اقتصادى آن منطقه چيست؟ سطح تحصيلات اعضاى كاروان چقدر است؟ و چه ويژگى‌هاى رفتارى، عاطفى و شخصيتى دارند؟
دسترسى به مسائل اوليه ساده است و مى‌توان به سادگى ويژگى‌هاى كلى كاروان را شناخت؛ اما درك ويژگى‌هاى شخصيتى و رفتارى اعضاى كاروان، نياز به دانش و مهارت ويژه‌اى دارد. اين‌كه چه كسانى زود عصبانى مى‌شوند؛ كدامشان مسؤوليت‌پذير هستند و در لحظات دشوار مى‌توان به آنان مسؤوليت سپرد؛ يا چه افرادى احتمالاً مشكل‌آفرين خواهند بود و ديگران را تحريك خواهند كرد. بدون آشنايى روحانى با اصول كلى ويژگى‌هاى شخصيتى انسان‌ها و توانايى طبقه‌بندى رفتارى و شخصيتى افراد، ممكن نيست. اگر روحانى از اين توانايى برخوردار باشد، به راحتى مى‌تواند كاروان را به لحاظ رفتارى و معنوى مديريت كند و مشكلات پيش‌آمده را به سرعت حل نمايد. بنابراين، آشنايى با ويژگى‌هاى شخصيتى، عاطفى، شناختى و رفتارى زائران بايستى به عنوان زيربناى همۀ فعاليت‌هاى تبليغى و آموزشى روحانى با زائر، مورد توجه قرار گيرد.
اهداف
در صورتى‌كه روحانيون با اين مهارت آشنا باشند، دستيابى به اهدافى‌كه در پى مى‌آيد، آسان‌تر خواهد بود:
1. بالا رفتن توان مديريت روان شناختى و رفتارى روحانيون.
2. تسلط بر خويشتن در مواجهه با افراد ناسازگار و مضطرب.
3. پيش‌بينى نسبى رفتار زائران در موقعيت‌هاى مختلف سفر و آمادگى براى روبه‌رو شدن با آن.
4. افزايش ضريب تأثيرگذارى بر زائران و تعميق ارتباط صميمانه با آنان.
سرفصل‌ها
آشنايى با مهارت ياد شده، نيازمند آموزش مباحث و موضوعات زير مى‌باشد:
1. اهميت و فوايد شناخت ويژگى‌هاى روانى و رفتارى حجاج.
2. انواع تيپ‌هاى شخصيتى و ويژگى‌هاى رفتارى هر يك از اين تيپ‌ها.
3. نقش وضعيت محيطى و موقعيت‌ها در حالات هيجانى و رفتارى حجاج.
4. ويژگى‌هاى شناختى و آموزشى زائران.
آگاهى از سطح استعداد، حافظه، هوش و نقش آن‌ها در ميزان جذب مطالب به روحانى امكان مى‌دهد تا با طبقه‌بندى ساده‌اى بتواند احكام و مناسك را بهتر آموزش دهد و ميزان يادگيرى زائران را افزايش دهد.
5. ويژگى عاطفى و هيجانى زائران.
6. تأثير شناخت‌ها و هيجان‌ها بر رفتار زائران.
اگر پيش‌زمينه‌هاى فكرى، عاطفى يا هيجانى اشخاص را ندانيم، نه‌تنها نمى‌توانيم بر آن‌ها تأثير مثبت بگذاريم، بلكه گاهى حتى موجب تأثير منفى مى‌شود و زائر برخلاف توصيۀ روحانى عمل مى‌كند؛ زيرا ممكن است پيش‌زمينۀ ذهنى او اين باشد كه روحانيون، نادرست و غيردقيق سخن مى‌گويند. در اين صورت هر چه روحانى بگويد، او آن را جدى نخواهد گرفت يا عكس آن را انجام خواهد داد. بنابراين، اگر روحانى بر تمام مهارت‌هاى روان‌شناختى مسلط باشد، اما با ويژگى‌هاى روحى، روانى و شخصيتى زائران كاروان خود آشنا نباشد، نمى‌تواند بر مخاطب تأثير بگذارد. روشن است كه در چنين وضعيتى، ابتدا بايد برداشت‌هاى غلطى كه در ذهن مخاطب ايجاد شده، اصلاح شود، سپس موضوعات آموزشى و دينى مطرح گردد.
7. انواع نيازها و نقش آنان در شناخت، هيجان و رفتارها.
انواع نيازها، شامل «نيازهاى جسمى» ؛ مانند تغذيه، پوشش، جنسى و خواب، «نيازهاى روحى» ؛ مانند نياز به ايمنى، «نيازهاى شناختى» ، «نياز به تعلق و عشق» ، «نياز به احترام» ، «نياز به خودشكوفايى و كمال» و «نيازهاى عالى» نظير حقيقت‌جويى، پرستش، دلسوزى و ايثار مى‌باشد. وقتى به همۀ نيازهاى افراد توجه شود، هر فردى را مى‌توان تحت تأثير قرار داد.
به‌طوركلّى تلاش براى ارضاى نيازها در كسب آرامش و به‌دست آوردن زندگى سالم، فوق‌العاده حائز اهميت است. بنابراين، نيازهاى روان‌شناختى نقش مهمى در بروز ناسازگارى‌ها و رفتارهاى ناهنجار دارند كه پرخاشگرى، بى‌تفاوتى و