67
مهارت هاى روان شناختى مورد نياز روحانيون كاروان هاى زيارتى
مقدمه
براى اين‌كه يك روحانى بتواند وظيفۀ ارشاد كاروان را به درستى انجام دهد، به جز آشنايى با علوم و معارف اسلامى، به چه دانش‌ها و مهارت‌هايى نياز دارد؟ براى پاسخ به اين پرسش ابتدا اهداف فرهنگى حج و سپس وظايف روحانيون در جهت تحقق آن اهداف را مرور مى‌كنيم. طبق سند اهداف فرهنگى حج، مهم‌ترين اهدافى كه بر عهده روحانيون مى‌باشد، عبارت‌اند از:
1. انجام صحيح مناسك حج.
2. ايجاد تغيير و تحوّل روحى، اخلاقى و رفتارى در حجاج و تعميق باورهاى دينى در مردم.
3. ارتقاى سطح آگاهى حجاج در زمينه‌هاى دينى، متناسب با اهداف حج.
4. آشناسازى حجاج با روح و باطن حج و ويژگى‌هاى حج ابراهيمى.
5. معرفى فرهنگ و ارزش‌هاى انقلاب اسلامى به حجاج ديگر كشورها.
اگر اين پنج هدف را عصارۀ سفر معنوى حج بدانيم؛ بى‌ترديد نخستين كسى كه مسؤول تحقق اين اهداف مى‌باشد، روحانى كاروان است و در اين خصوص نمى‌توان از مدير كاروان يا مسؤولان ستادى سازمان انتظار داشت. در حقيقت اين روحانى كاروان است كه به عنوان پدر معنوى و مسؤول فرهنگى كاروان بايد اين اهداف را تحقّق بخشد. بر اين اساس به نظر مى‌رسد روحانيون، دو وظيفۀ كلى بر عهده دارند:
1. آموزش احكام حج و معارف دينى به اعضاى كاروان.
2. ارائۀ الگوى عملى از رفتار و اخلاق اسلامى به حجاج و زائران بيت الله.
به منظور انجام صحيح دو وظيفۀ مهم ياد شده، روحانيان كاروان بايستى علاوه بر آشنايى با مجموعه‌اى از دانش‌ها و معارف، به عنوان «محتواى پيام» ، به تعدادى مهارت هم به عنوان «ابزار انتقال پيام» مجهّز باشند.
احكام و مناسك حج، اسرار و معارف حج، عقايد و معارف اهل بيت: ، تاريخ اسلام، اخلاق و عرفان، از جملۀ اين علوم هستند. اما آشنايى با اين معارف، اگر با مهارت‌هاى عملى مناسب همراه نباشد، چندان اثربخش نيست؛ زيرا براى انتقال صحيح وكامل اين معارف به ديگران و تأثيرگذارى بر آنان، ابزار و فنون ديگرى نيز مورد نياز مى‌باشد. برخى از اين مهارت‌ها و فنون كه ما آن‌ها را «مهارت‌هاى روان‌شناختى» مى‌ناميم و روحانيون كاروان‌ها براى آموزش مناسك حج و معارف دينى به زائران بايستى به آن‌ها مجهز باشند، بدين قرار است:
1. آشنايى با ويژگى‌هاى روان شناختى حجاج.
2. مهارت‌هاى ارتباطى و فنون جذب مخاطب.
3. مهارت‌هاى آموزشى، متقاعدسازى و اطلاع‌رسانى.
4. مهارت‌هاى آرام‌سازى و كاهش اضطراب، ترس و پرخاشگرى.
5. مهارت‌هاى تغيير رفتار و تثبيت رفتارهاى اخلاقى و دينى.
علاوه بر مهارت‌هايى‌كه گفته شد، اگر روحانى به مهارت «مشاوره» و «يارى‌رسانى» هم مسلّط باشد، مى‌تواند در موقعيت‌هاى سخت و بحرانى، به مشاوره و راهنمايى زائران بپردازدكه اين امر به يقين از منظر زائران و حجاج، توانايى برجسته‌اى محسوب مى‌شود و موجب جذب زائران مى‌گردد. در اين نشست به معرفى اجمالى هر يك از مهارت‌هاى پيش‌گفته مى‌پردازيم:
1. مهارت آشنايى با ويژگى‌هاى روان شناختى حجاج
موضوع اين مهارت، آگاهى از شيوه‌هاى شناخت ويژگى‌هاى عاطفى، شناختى، رفتارى و هيجانى زائران و توانايى ترتيب تيپ‌بندى شخصيتى آنان است.
بى‌ترديد هر نوع تعامل و تأثيرگذارى بر ديگران، نيازمند شناخت ويژگى‌هاى شخصيتى، شناختى، عاطفى و رفتارى آنان مى‌باشد؛ به عبارت ديگر، بدون شناخت دقيق ويژگى‌هاى روانى و رفتارى انسان‌ها، نمى‌توان با آن‌ها ارتباط مثبت برقرار كرد و تحت تأثيرشان قرار داد. بنابراين، نخستين شرط تأثيرگذارى بر ديگران، شناخت ويژگى‌هاى شخصيتى شناختى، عاطفى و رفتارى آن‌ها است.