84زمينى از وادى نُمن وحنين به طرف مكه، تغييرات اساسى اى را در جهت بهبود شبكه ى آبرسانى معمول داشت. به سبب اين كه شبكه ى جديد آبرسانى, توانايى تأمين 000/000/5 اكا ¹آب در هر دقيقه را براى مكه اشت ²و آب انبارها و مخازن موجود، ظرفيت نگهدارى اين حجم آب را نداشتند و همجنين بهدليل تغيير مسير كانالها، هيأت مسئول، به ايجاد مخازن وآب انبارهاى نوبنياد در تمام سطح شهر پرداختند.

انجام

يارانههاى دولت مركزى عثمانى به حجاز، در مقايسه با درآمد محلى كه بهدست ميآورد، بسيار بيشتر بود، اما به نظر نميآيد كه والى عثمانى در مبارزات سياسياش با امير، از وابستگى اقتصادى حجاز به دولت مركزى به عنوان برگ برنده يا سلاحى در برابر او استفاده كرده باشد.

بيشترين يارانهايكه به ايالت حجاز پرداخت ميشد، براى تقويت بنيه ى نظامى هزينه ميشدكه ميتوانست پشتوانهاى براى والى باشد.

كمك ديگر دولت عثمانى، به سلسله مقامات روحانى وشيوخ مساجد شهرهاى مقدس بود كه البته به منظور جلب حمايت افراد متّقى حجاز و ديگر مناطق انجام ميشد.

اصلاحاتى نيز در رابطه با محدود كردن و يا شايد از بين بردن اسراف و فساد در روش پرداخت يارانهها صورت گرفت كه موفقيتهايى نيز بهدست آورد؛ مثلاً با ابداع روش تذكرهها، برخى از تخلّفات آشكارى كه صورت ميگرفت تصحيح شدند.

و سرانجام، شبكۀ آبرسانى «عين زبيده» پيشرفت قاطع دولت عثمانى در مكه را نشان داد. اما نبايد اين مسأله را از نظر دور داشت كه افتخار پيشگامى در ارئۀ پيشنهاد و مسؤوليت تأمين هزينه ى انجام پروژه، از آنِ دولت عثمانى نبود.

(انستيتو پلى تكنيك ويرجينيا - بلكزبرگ، ويرجينيا)