متن کتاب میقات حج (فارسی) - جلد 71 - صفحه 46

(6 تا 163)

46سعى براى جمع بين آن دو كرده است. ¹

برخى مى‌گويند: آيۀ 33 متعلق به دور مكى يا به مؤمنان و آيۀ 34 با دور مدينه و يا مشركين مربوط است. ²باز گروهى آنرا اشاره به بازداشته شدن پيامبر (ص) از ورود به مكّه در روز حديبيه مى‌دانند. ³برخى با توجه به اينكه آيه بعد از بدر نازل شد، عذاب ياد شده را قتل سران مشرك در روز بدر ميداند

«فَعَذَّبَهُمُ اللَّهُ بِالسَّيْفِ يَوْمَ بَدْرٍ فَقُتِلُوا» . ⁴

با توجه به توضيحاتى كه گذشت، در بارۀ سياست قريش در بستن راه مكّه بر مسلمانان، معناى آيۀ 34 كاملاً روشن است؛ چرا خداوند مشركان قريش را عذاب نكند (همچنانكه آنها را در بدر نيز عذاب كرد) با اينكه مسلمانان را از شركت در مراسم حج و عمره و عبادت در مسجد الحرام منع مى‌كنند، بيآنكه سرپرست و متولّى آن باشند؛ چرا كه حق سرپرستى و ولايت بر مسجد الحرام، منحصر به انسانهاى پرهيزگار مى‌باشد (و آناناند كه چنين حقى را دارند و مى‌توانند مشركان را از ورود به مسجد الحرام بازدارند) .

اين آيه با صراحت، علت درگيرى با قريش را روشن مى‌كند كه جنگ بر سر حق ولايت بر مسجد الحرام است. آيه نه تنها آشكارا ولايت قريش بر مسجد الحرام را نفى مى‌كند بلكه با همان صراحت حقّ چنين ولايتى را براى پيامبر (ص) و پرهيزكاران اثبات مى‌نمايد و ادعاى قريش را مردود مى‌شمارد. معلوم است كه قريش نمى‌توانستند در برابر چنين اعلانى موضعگيرى نكنند و براى اثبات ادعاى خويش پيكار با مسلمانان را ادامه ندهند.

زمان نزول سورۀ فتح

مانند سوره‌هاى بقره و انفال، در بار زمان نزول سورۀ فتح نيز غالب مورخان و مفسران اتفاق نظر دارند و آن اينكه اين سوره در راه برگشت از حديبيه به مدينه در سال ششم هجرت نازل شد. ⁵پيامبر (ص) همراه حدود هزار و سيصد تا پانصد نفر ⁶در نخستين روز ماه ذيقعده ⁷از مدينه براى عمره راه افتادند. روانه شدن در ماه حرام، همراه نداشتن سلاح جنگى، بستن احرام از ذو الحليفه و تلبيه گويان حركت نمودن، همراه بردن هفتاد شتر قربانى كه علامت گذارى شده بودند و قلاده‌هايى بر گردن آنها افكنده بودند، همۀ اينها حاكى از آن بود كه پيامبر (ص) و همراهان وى تنها براى عمره به مكّه آمده‌اند و قصد ديگر ندارند، ولى قريش در ادامۀ سياست خويش بر ممانعت مسلمانان از مسجد الحرام، از ورود پيامبر به مكّه جلوگيرى كردند و بعد از تهديدها و مذاكرات حاضر به صلح شدند. ⁸

1) . ما با نظريۀ مرحوم علامۀ طباطبايى اتفاق داريم كه آيۀ 34 با آيات قبل ازآن مرتبط نيست. (الميزان فى تفسير القرآن، ج9، ص73 - 72) . كسانيكه آنها را مرتبط مى‌دانند در تفسير آيات به زحمت افتاده‌اند. صاحب «تفسير من وحى القرآن» هرچندكه وى «صد» در اين آيه را بدرستى معنى كرده، نمى‌نوانسته است به نتيجه روشن و صريح برسد: «وَ ما لَهُمْ أَلَّا يعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ يصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ. ربما كان هذا التأكيد على عذاب اللَّه لهم ناشئا من استحقاقهم للعذاب، لولا وجود رسول اللَّه بينهم. و لكن اللَّه يؤخر عذابهم إلى يوم القيامۀ، فقد صدوا عن المسجد الحرام كل المؤمنين، فهم كانوا يضطهدونهم فى مكۀ، و يمنعون من كانوا خارجها من المجىء إليها للحج و العمرۀ. و قد فسر البعض العذاب هنا بالقتل الذى نزل بهم فى معركۀ بدر و غيرها، و يؤيد ذلك أن اللَّه عبّر عن القتل بالعذاب فى قوله تعالى: قاتِلُوهُمْ يعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيدِيكُمْ [التوبۀ: 14]، و لكن هذا غير واضح من سياق الآيۀ و اللَّه العالم.» (تفسير من وحى القرآن، ج10، ص377) . نيز نك. : مجمع البيان، ج4، ص829؛ تفسير كوثر، ج4، ص364

2) . تفسير نمونه، ج7، ص156. مانند هميشه، تفصيليترين و مرتبترين گزارش آرا در تفسير آيه از طبرى است. (جامع البيان، ج9، صص157 - 154)

3) . تفسير الصافى، ج2، ص298؛ تفسير كنز الدقائق، ج5، ص335

4) . تفسير القمى، ج1، ص277؛ البرهان فى تفسير القرآن، ج2، ص683

5) . بيهقى بابى مفصل به اين عنوان باز كرده‌است: «باب نزول سورۀ الفتح مرجعهم من الحديبيۀ و ما ظهر فى وعد اللّه جل ثناؤه فى تلك السورۀ من الفتح و المغانم، و دخول المسجد الحرام، و دعاء المحلّقين من الأعراب. . الخ.» (دلائل النبوه، ج4، صص 169 -154) . ر. ك. به: الطبقات الكبرى، ج2، ص80؛ أنساب الأشراف، ج1، ص350؛ تفسير القمى، ج2، ص314؛ أسباب النزول، صص397 و 398؛ مجمع البيان، ج9، ص166؛ المنتظم، ج3، ص270؛ البدايۀ و النهايه، ج4، ص164؛ إمتاع الأسماع، ج1، صص299 و 300؛ سبل الهدى و الرشاد، ج4، ص9؛ تاريخ الخميس، ج2، ص24 النص و الاجتهاد، ج1، ص185؛ شرح الشفا، ج1، ص129؛ مكاتيب الرسول9، ج3، ص97؛ الصحيح من سيرۀ النبى (ط - قديم) ، ج7، ص125، ج8، ص306

6) . تاريخ الأمم و الملوك، ج2، ص621؛ إمتاع الأسماع، ج1، ص276؛ جوامع السيرۀ النبويه، ص164

7) . أنساب الأشراف، ج1، ص349؛ تاريخ الخميس، ج2، ص16؛ إمتاع الأسماع، ج1، ص275 (مقريزى ميگويد: «خرج من المدينۀ يوم الاثنين لهلال ذى القعدۀ. هذا هو الصحيح، و إليه ذهب الزهرى، و قتادۀ، و موسى بن عقبۀ، و محمد بن إسحاق، و الواقدى، و اختلف فيه على عروۀ بن الزبير، فعنه: خرج رسول اللَّه - صلّى اللَّه عليه (وآله) و سلّم - إلى الحديبيۀ فى رمضان، و كانت الحديبيۀ فى شوال، و عنه أنها كانت فى ذى القعدۀ من سنۀ ست»)

8) . متن صلحنامه بهروايت واقدى چنين است: «باسمك اللّهمّ، اين پيمان صلحى است كه محمد بن عبد الله و سهيل بن عمرو بسته‌اند و صلح كردند كه جنگ تا ده سال متوقف باشد، و در آن مدت مردم در امان باشند و مزاحم يك ديگر نباشند، و نسبت به يكديگر خيانت نكنند و سرقت و غارتى انجام ندهند، و كارى به يكديگر نداشته باشند، هر كس دوست داشته باشد كه به آيين و پيمان محمد درآيد آزاد باشد و هركس مايل باشد به آيين و پيمان قريش در آيد، آزاد باشد، هركس از قريشكه بدون اجازۀ ولى خود پيش محمد بيايد او را برگرداند و اگر كسى از اصحاب محمد به قريش پناهنده شود، او را برنگردانند و محمد امسال را برگردد و سال آينده همراه ياران خود بازگردد و فقط سه روز اقامت كند و هيچگونه سلاحى جز همان مقدار كه براى مسافر ضرورى است، همراه نياورد و بايد كه شمشيرها در غلاف باشد» . ترجمه مغازى واقدى، متن، ص462 براى روايات مختلف از متن اين صلحنامه و مصادر آن ر. ك. به: مكاتيب الرسول (ص) ، ج3، صص80 - 77؛ نيز ر. ك. به: الطبقات الكبرى، ج2، ص77؛ تاريخ طبرى، ج2، ص634؛ إمتاع الأسماع، ج1، ص295؛ السيرۀ الحلبيه، ج3، ص30؛ جوامع السيرۀ النبويه، ص165

مشخصات کتاب

میقات حج (فارسی)جلد:71نويسنده:جمعی از نویسندگانناشر:-محل نشر:تهرانسال نشر:-

دریافت فایل ارجاع:

BibTex | Endnote

سایر جلدهای کتاب:

جلد 1جلد 2جلد 3جلد 4جلد 5جلد 6جلد 7جلد 8جلد 9جلد 10جلد 11جلد 12جلد 13جلد 14جلد 15جلد 16جلد 17جلد 18جلد 19جلد 20جلد 21جلد 22جلد 23جلد 24جلد 25جلد 26جلد 27جلد 28جلد 29جلد 30جلد 31جلد 32جلد 33جلد 34جلد 35جلد 36جلد 37جلد 38جلد 39جلد 40جلد 41جلد 42جلد 43جلد 44جلد 45جلد 46جلد 47جلد 48جلد 49جلد 50جلد 51جلد 52جلد 53جلد 54جلد 55جلد 56جلد 57جلد 58جلد 59جلد 60جلد 61جلد 62جلد 63جلد 64جلد 65جلد 66جلد 67جلد 68جلد 69جلد 70جلد 71جلد 72جلد 73جلد 74جلد 75جلد 76جلد 77جلد 78جلد 79جلد 80جلد 81جلد 82جلد 83جلد 84جلد 85جلد 86جلد 87جلد 88جلد 89جلد 90جلد 91جلد 92