37

تاريخ رجال

حج و جهاد در قرآن و تاريخ صدر اسلام

(نگاهى تازه به آياتِ «صَدّ») (2)

سيد علي قلي قرائي

نوشتار حاضر، بخش دوم «حج و جهاد در قرآن و تاريخ صدر اسلام» است كه نگارندۀ ارجمند در اين نوشته برآن است ضمن اشاره به اقدامات خصمان قريش بر ضد مسلمانان، به بررسى مسألهاى بپردازد كه در اتخاذ موضعگيرى نظامى بر ضدّ مشركان مكه، مهمترين نقش را داشته است، اما راويان سيره و گزارشگران حوادث صدر اسلام، آن را به گونهاى مسكوت گذاشته و از چشم تاريخ پوشيده نگاه داشته‌اند.

قرآن كريم از اين موضوع، با عنوان «صَدٌّ عَنْ. . . وَ الْمَسْجِدِ الْحَرام» ¹ياد كرده، كه عبارت بود از: بستن راه عمره و حج بر مسلمانان؛ اعم از مهاجر و انصار، ايجاد جوّ خوف و وحشت براى زائران اهل مدينه، حتى در ماههاى حرام و نيز سوء استفادۀ قريش از تسلّط خود بر مسجد الحرام و ادعاى ولايت بر بيتِ الهى.

همانگونه كه در بخش نخست ملاحظه كرديد، نگارنده براى بررسى اين موضوع، ابتدا به ديدگاه نخستين مورّخان مسلمان دربارۀ علل جنگ با مشركان مكه پرداخت، آنگاه توضيحى در بيان علل بنيادين جنگ، ضمن ارائۀ شواهد تاريخى و قرآنى آورد. اكنون اين بخش با طرح «پنجمين شاهد قرآنى» از نظر شما مى گذرد:

*پنجمين شاهد ]قرآنى [:

آيۀ 25 سورۀ حج كه آغازگر مبحث حج و جهاد در اين سوره است، پنجمين شاهد قرآنى است:

(إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذي جَعَلْناهُ لِلنَّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَليمٍ) . (25)