33
جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى
چنانكه پيشتر گذشت، در اين بخشكه مربوط به احكام ومناسك حج است، شهيد بيش ازآنكه از ماوردى متأثر باشد، از فتاواى فقهاى پيشين و منابع روايى دراين زمينه تأثير گرفته است. هر چند احكام مطرح شده در اين بخش، هر كدام به تناسب در مباحث پراكندۀ كتاب الحج آمده و پيش از شهيد به صورت منسجم و يكجا جمع‌آورى نشده بود و شهيد در كتاب «دروس» به چنين ابتكارى دست زده است، اما اصل وظايف امام حج در اين زمينه، مانند اقامۀ نماز و امامت و ايراد خطبه و پيشاپيش حجاج حركت كردن و گاهى بعد از همۀ حجاج - مثلاً از مشعر به منا و از منا به مكه رفتن - و ارشاد و راهنمايى يا امر و نهى كردن به حجاج، كم و بيش در ميراث فقهى فقهاى پيشين وجود دارد و غالباً از سيرۀ پيامبر خدا (ص) و روايات ائمۀ هدى: گرفته شده است. اهل سنت هم اگر احكام مشابهى دارند كه ماوردى برخلاف شهيد، در اين بخش به تفصيل آنها را جمع آورى نكرده، برگرفته از سيرۀ پيامبر است كه در منابع روايى عامه نقل شده و در پاره‌اى موارد از سيرۀ خلفاى بعد از پيامبر است.
در پايان مى‌توان گفت، شهيد در عين حال كه در طرح بحث ولايت حج و امارت حجاج در اثر فقهى خود از ماوردى در «
الاحكام السلطانيه » متأثر بوده و براى نخستين بار اين بحث را در يك اثر فقهى شيعى وارد كرده، اما در هر دو بخش «مديريت حجاج» و «ولايت حج» نوآورى و ابتكارات قابل توجهى دارد؛ به ويژه در بخش دوم، بيش از آنكه تحت تأثير ماوردى باشد، به جمع‌آورى و منسجم كردن مباحث پراكندۀ فقهى مربوط به والى حج از ميراث فقهى گذشتگان پرداخته است.
غير از مسائل و فروع و احكام الزامى و غيرالزامى كه در اين دو نوشته آمده، موارد ديگرى هم در لابلاى روايات و كتب فقهى به صورت پراكنده به چشم مى‌خورد و شهيد نيز در «كتاب الحج» به بعضى از آنها اشاره كرده، كه در پايان بحث به اختصار مطرح مى‌كنيم.
اجبار مردم به انجام حج و زيارت حرم نبوى
يكى ديگر از وظايف و اختيارات امام آن است كه: اگر مردم انجام حج و زيارت بيت الله الحرام و حرم نبوى را ترك كردند، در صدد يافتن علل و عوامل آن برآيد و در جهت برطرف كردن موانع آن بكوشد؛ مثلاً اگر مردم به دليل مشكلات مالى، اين فريضۀ الهى را ترك كردند، از بيت المال به آنان بپردازد تا به سفر حج رفته و اقامۀ حج نمايند و در صورت لزوم، مردم را به آن وادار كند.