2413. خبر ابوبلال مكّى
«وَ عَنْ عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلاَدِ، عَنْ أَبِي بِلاَلٍ الْمَكِّيِّ، قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللهِ8 دَخَلَ الْحِجْرَ مِنْ نَاحِيَةِ الْبَابِ، فَقَامَ يُصَلِّي عَلَى قَدْرِ ذِرَاعَيْنِ مِنَ الْبَيْتِ فَقُلْتُ لَهُ مَا رَأَيْتُ أَحَداً مِنْ أَهْلِ بَيْتِكَ يُصَلِّي بِحِيَالِ الْمِيزَابِ فَقَالَ هَذَا مُصَلَّى شَبَّرَ وَ شَبِيرٍ ابْنَيْ هَارُونَ» .27
«بلال مكّى مى‌گويد: امام صادق7 را ديدم كه داخل حجر شد و دو ذراع مانده به خانه، نماز گزارد. به او گفتم: كسى از اهل‌بيت تو را نديدم كه زير ناودان نماز بخواند. فرمود: اينجا نمازگاه فرزندان هارون شبّر و شُبير است.»
بررسى روايت
از اين روايات، به خصوص روايت يونس استفاده مى‌شود كه خواندن نماز واجب در حجر اسماعيل صحيح است و كراهتى ندارد و همين دليل بر اين است كه حجر جزو كعبه نيست؛ زيرا در داخل كعبه خواندن نماز مكروه است. البته سند هر دو روايت ضعيف مى‌باشد. خبر ابو بلال مكى به علت مجهول بودن وى ضعيف است و روايت يونس به خاطر عدم توثيق محمد بن الحسين. ليكن برخى از علما مانندآيت الله فاضل \ به روايت يونس استدلال كرده‌اند.28 كه در اين صورت مى‌تواند مؤيد دو گروه قبلى باشد.
نتيج روايات سه گروه
از سه گروه روايات ياد شده كه از حدّ تواترگذشته و برخى از آنها صحيح است، استفاده مى‌شود حجر اسماعيل جزو كعبه نيست - نه همه و نه جزئى ازآن، ولو به اندازۀ سر ناخن انگشت - محل حِجر، خانۀ اسماعيل بوده و محل دفن هاجر، اسماعيل و تعدادى از انبيا مى‌باشد و احكام كعبه بر آن جارى نمى‌شود. چون در كعبه جايز نيست كسى را دفن كنند، يا نماز خواندن دركعبه مكروه است. ولى حجر اسماعيل در طو اف همچون كعبه است كه مى‌بايست در داخل طواف قرار گيرد.
مسائل مرتبط باحجراسماعيل
1. عدم جواز طواف از داخل حجر
همۀ فقها؛ اعم از خاصه وعامه، بر اين نظريه هستندكه حجر اسماعيل بايد مانندكعبه داخل طواف قرارگيرد. در اين موردكسى ترديد ندارد و فتوايى برخلاف نداده‌اند. ليكن در دلايل آن، ميان علماى شيعه و اهل سنت اختلاف وجود دارد. طبق قول مشهور فقهاى شيعه دلايلى چون: «اجماع» ، «روايات» ، «سيره» و «سنت» وجود دارد وحجر اسماعيل به عنوان دليل، هيچ دخالتى براين مسأله ندارد. برخلاف اهل سنت كه به اتفاق و اجماع، حجراسماعيل را دليل اين وجوب مى‌دانند.
ابن قدامه از علماى اهل سنت مى‌نويسد: طواف بايد بيرون از حِجر باشد، چون حجر جزو بيت است.29
ازآنجاكه ابن قدامه حِجر اسماعيل راجزو بيت مى‌داند، باآن معاملۀ بيت مى‌كند؛ همانطور كه كعبه بايد داخل طواف قرارگيرد، حجر نيز بايد داخل طواف باشد.
علاّمۀ حلّى نيز مانند اهل سنت به حِجر اسماعيل براى وجوب داخل قرارگرفتن حجر در طواف و دست گذاشتن روى ديوارِ حجر، چنين استدلال كرده است.
در تذكرۀ الفقها آمده: واجب است حجر اسماعيل را داخل در طواف كند. . . پس اگر بر روى ديوار حجر رفت يا از درِ حجر وارد و از درِ ديگر خارج شد، طواف او مجزى نيست؛ چرا كه او در بيت طواف كرده است. بلكه واجب است كه برگرد حجر اسماعيل طواف كند. . .30
بنابر قول علاّمه چون حجر جزوكعبه است، پس اگر دستش را روى ديوار حجر بگذارد درحقيقت دستش را داخل كعبه كرده است.
2. دست گذاشتن روى ديوارحِجر
فقها در حكم دست گذاشتن روى ديوار حِجر اسماعيل نظريات گوناگون داده‌اند.