18
عنصر سوم: تحوّلات تاريخى در مشعر مسعى
در تاريخ «ابى وليد محمد بن عبدالله ازرقى» ، در مورد تحوّلات تاريخى مشعر مسعى، فصلى آمده است با عنوان: «ذكر زيادۀ المهدى الآخرۀ فى شق الوادى من المسجد الحرام» : آخرين افزايش مهدى (عباسى) .
«. . . در گذشته جايگاه سعى (مسعى) در محل مسجدالحرام كنونى قرار داشت و درِِ خانۀ «محمد ابن عباد بن جعفر» كه امروز در محل حدّ ركن مسجدالحرام قرار دارد، در كنار محل منارۀ بنا شده در گلوگاه وادى (درّه) قرار داشت كه نشانه مسعى در آن است و در آن روزگار وادى (درّه) از پايين مناره ميگذشت كه محل فعلى مسجدالحرام را تشكيل مى‌دهد. . .»8
همچنين ابو وليد ازرقى تحت عنوان: «بحث اندازهگيرى فاصله ركن اسود تا صفا و اندازهگيرى فاصله مابين صفا و مروه» ميگويد:
«فاصله ميان علامتى كه بر باب مسجد است تا علامتى كه محاذى آن بر باب خانۀ عباس بن عبدالمطّلب قرار دارد و بين آن دو علامت عرض مسعى قرار گرفته، 5/35 ذراع (سى و پنج و نيم ذراع) است و فاصلۀ نشانه‌اى كه بر باب خانۀ عباس است تا نشانه‌اى كه در كنار خانۀ ابن عباد قرار دارد، و آن محاذى نشانه‌اى‌است كه در حدّ مناره مسجد است و بين آن دو وادى (مسجدالحرام) واقع شده، 121 ذراع است.»9
فقيه مورخ، قطبالدين محمد بن احمد حنفى مكى (متوفاى سال 988 ه-. ق.) بر آنچه فقهاى تاريخدانِ پيش از او؛ يعنى ازرقى و فاكهى و فاسى (ت سال 833 ه-. ق.) و ديگران ذكر كرده‌اند صحّه مى‌گذارد و آنچه قبل از او (در اين مشعر) ايجاد گرديده و در زمان او به صورت واقعيتى ثابت و پابرجا در آمده، تأييد ميكند و ميگويد:
«در گذشته محل سعى (مسعى) در محل فعلى مسجدالحرام بوده است و درِ خانۀ محمد بن عباس بن جعفر عبادى در كنار ركن فعلى مسجدالحرام، در كنار موضع مناره ساخته شدۀ در گلوگاه وادى واقع در مسجدالحرام كنونى است؛ سپس قسمت عمدۀ خانۀ محمد بن عباد بن جعفر عبادى را تخريب و مسعى و وادى (قديم) را در آن قرار دادند. عرضِ آن وادى (در آن زمان) از ميلۀ سبز چسبيده به مئذنه‌اى كه در ركن شرقى قرار داشت، آغاز ميشد و شكل وادى به صورت مستطيلى تا پايين مسجدالحرام ادامه داشت، كه اكنون محل جريان سيل است و كاملاً متصل به ديوارهاى مسجد بوده است و در حال حاضر در دل مسجدالحرام از جانب ركن يمانى قرار گرفته است.»10
نيازى نيست بيش از اين در زمينۀ مسائل تاريخى صحبت و اطالۀ كلام شود؛ زيرا جناب دكتر عبدالعزيز بن محمد بن عبدالمنعم، در بحث ارزشمند خود كه به شوراى هيئت كبار العلما، تحت عنوان «مسعى و تحقيقات تاريخى» تقديم نموده، حق مطلب را ادا كرده و ما را از بحث بيشتر بينياز نموده است.
اما قسمت چهارم بحث كه مربوط به متون فقهى در خصوص حدود مسعى و تجديد و تعيين دقيق مسافتى است كه براى انجام مناسك و اداى وظيفه سعى بايد طى شود، در دنباله مقاله در شماره آينده خواهد آمد، ان شاءالله.
1. البته هنوز ميليونها مسلمان مشتاق به دلايل مختلف؛ از جمله فقر و ندارى، از سفر به خانۀ خدا محروم‌اند و به نظر ما رقم 2 يا 3 ميليون نسبت به جمعيت 5/1 ميلياردى مسلمانان، بسيار اندك است.
2. «الجامع الاحكام القرآن، ج 1، ص 179) .
3. تاج العروس، مادۀ «صفو» .
4. تاج العروس، مادۀ «مرو» .
5. (شفاءالغرام باخبار البلد الحرام، ج1، ص279) .
6. الافصاح على مسائل الايضاح على مذاهب الاربعه، (صص191، 252) .
7. ر. ك. به: فاسى، شفاءالغرام، ج1، ص299
8. اخبار مكه و ما جاء فيها من الآثار (اخبار مكه و آثار آن) ج 2، ص 79، و همچنين نگاه كنيد به: فاكهى، اخبار مكه فى قديم الدهر و حديثه، ج 2، ص 170
9. ازرقى، اخبار مكه، ج2، ص119
10. تاريخ قطبى، كه به نام كتاب «الاعلام بأعلام بيت الله الحرام در تاريخ مكۀ مشرفه» نامگذارى شده است. ص98