22همانطور كه امام حسين عليه السلام در سال 58 هجرت، دو سال پيش از مرگ معاويه، در سرزمين منا، در ميان جمعيت هزار نفرى، بعد از انتقاد از وضع موجود، گفتند:
«گفتارم را بشنويد و به خاطر بسپاريد. آنگاه كه به محلّ سكونت خود برگشتيد، پيام مرا به افرادى كه مورد اطمينان هستند، برسانيد.» 1همچنين على بن موسى الرضا عليهما السلام در ضمن بيان علل و فلسفۀ حج گفتند:
«در حج، تفقّه و آشنايى با دين و گسترش فرهنگ اهل بيت به تمام نقاط، نهفته است؛ «مَعَ مَا فِيهِ مِنَ التَّفَقُّهِ وَ نَقْلِ أَخْبَارِ الْأَئِمَّةِ عليهم السلام إِلَى كُلِّ صُقْعٍ وَ نَاحِيَةٍ» . 2يعنى در حج، هم پيام‌گيرى است هم پيام‌رسانى و در واقع بهترين و مؤثرترين رسانۀ گروهى جامعه اسلامى است. اما نكتۀ قابل توجه اين است كه امام عليه السلام در بيان اين مطلب، تمسّك به آيۀ ذيل نمودند؛ چرا از هر گروهى، طايفه‌اى از آنان كوچ نمى‌كنند تا در اين امر دين تفقّه نمايند و به هنگام بازگشت به سوى قوم خود، آن‌ها را انذار نمايند تا شايد (از مخالفت فرمان الهى) بترسند و خوددارى كنند؛ . . . فَلَوْ لاٰ نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طٰائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ. 3
نعمت بهره‌بردارى از معارف و فرهنگ ناب محمدى در مراسم حج مختص به مسلمين، كه توفيق حضور دارند نيست، بلكه آن‌ها موظف‌اند اين فرهنگ را به عنوان بهترين سوغاتى با خود برده و در منطقۀ خود نشر دهند و بدين وسيله نقش فرهنگى حج با توجه به تكرار آن در هر سال، ابعاد گسترده‌ترى پيدا مى‌كند و در نهايت عامل قوى براى تقويت دين و ضامنى جاودانه براى فرهنگ اصيل اسلام خواهد بود و در نتيجه فرمايش امام صادق عليه السلام كه گفتند: «تا كعبه برپاست دين هم استوار است» ؛ «لاَ يَزَالُ الدِّينُ قَائِماً مَا قَامَتِ الْكَعْبَة» ، جايگاه خودش را پيدا خواهد كرد.
بنابراين، يكى از اهداف و ابعاد عالى حج، آشنايى بيشتر و عميق‌تر مردم با مسائل اسلامى و انتقال اخبار و پيام‌هاى حج به سراسر عالم است. حج آموزش چند روزه است براى آماده‌سازى فرد در پهنۀ زندگى. حج تابلويى از تمام فداكارى‌هاى قهرمان توحيد و پيامبرخدا صلى الله عليه و آله است كه با ديدن صحنه و امكنه تبليغ مى‌شوند و پيام مى‌گيرند، سپس به سراسر عالم نشر مى‌دهند. حج يك دانشگاه و دانشسراى عالى فرهنگى است كه فرهنگ خودسازى، امنيت، عدالت اجتماعى، ايثار، مقاومت، نظم و انضباط، اتحاد و مساوات و. . . به حاجى تعليم