37بررسى سنّت گفتارى و رفتارى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در زمينۀ «حجّ» ، حكايت از آن دارد كه آن بزرگوار، ضمن اهميت دادن به بُعد فقهى «حجّ» و كوشش فراوان در جهت آموزش مناسك آن به مسلمانان، 1از توجه دادن آنان به ديگر ابعاد حج، به‌ويژه بُعد اخلاقى آن، دريغ نورزيد.
آن حضرت، از سويى در طول اين سفر - همچون ديگر لحظات زندگيش - خود عامل به فضايل اخلاقى بوده و از ديگر سوى، با لحاظ فرصت‌هاى مناسب، بارها از سالكان اين سفر معنوى خواست تا به اصول و فضايل اخلاقى پايبند باشند و از هر چيزى كه از رذايل اخلاقى محسوب مى‌گردد، پرهيز نمايند؛ تنها در خطبه‌اى كه در جريان «حَجّة الوداع» در صحراى عرفات ايراد نمود، رعايت امور اخلاقى ذيل را به مسلمانان توصيه كرد: 2* اخلاص در عمل و پرهيز از ريا.
* حفظ و اداى امانت.
* پرهيز از سنت‌هاى جاهلى (مانند تعصّب‌هاى نابه‌جا، اعمال بغض و كينه‌توزى و. . .) .
* ناديده گرفتن برترى‌هاى كاذب نژادى و قبيله‌اى.
* برخورد شايسته با زيردستان و رعايت حقوق آنان (به‌ويژه بانوان) .
* حفظ وحدت، اخوّت و همدلى مؤمنان با يكديگر.
* دورى جستن از خيانت به ديگران و غيبت و. . . 3اكنون ما، در اين نوشتار كوتاه، تنها پاره‌اى از توصيه‌ها و كاركردهاى اخلاقى پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در سفر معنوى حج را به بحث و بررسى گذاشته‌ايم، به اميد آن‌كه توانسته باشيم ره‌توشه‌اى را براى راهيان كوى دوست فراهم آوريم؛ إن‌شاءاللّٰه
1 - اخلاص ( \ پرهيز از ريا)
از برترين مصاديق فضايل اخلاقى، خصلت والاى «اخلاص» است. در اهميت اخلاص همين‌بس كه معيار و ملاك عبادى بودن افعال بندگان قلمداد گرديده است.